به گزارش سایت خوبو، «مصر باستان» مجله‌ای است که به موضوع مصر‌شناسی می‌پردازد و هر دو ماه یکبار منتشر می‌شود. این مجله، مناظر دیدنی دنیای باستان را همراه با آخرین اکتشافات باستان‌شناسی و نظریه‌های متخصصان برجستۀ جهان در مورد مصر باستان منتشر می‌کند. «مصر باستان» از آوریل سال ۲۰۰۰ هر دو ماه یکبار در بریتانیا چاپ می‌شود. در آخرین شماره از این مجله، کلئوپاترا، آخرین فرعون مصر باستان یکی از سوژه‌های اصلی است. با هم ترجمۀ بخشهایی از این شماره را در سایت خوبو می‌خوانیم.
اصل و نسب کلئوپاترا
کلئوپاترا از نوادگان اجدادی بطلیموس یکم، «سوتر»، از سرداران اسکندر مقدونی بود که به پادشاهی مصر رسید. مادر او ناشناس است و گفته‌اند که ممکن است کلئوپاترا مصری نباشد اما هیچ مدرک محکمی برای اثبات این حرف نیست. کلئوپاترا تنها فرمانروای بطلمیوسی است که به مصری صحبت می‌کند، اما به سختی می‌توان از این دستاورد به عنوان مدرکی دال بر قومیت مصری‌اش استفاده کرد. بهترین حدس این است که مادرش کلئوپاترا تریفنا [احتمالاً دختر بطلمیوس نهم یا دهم] باشد. با این حال، غیرقابل انکار است که اصل و نسب کلئوپاترا نه مصری بلکه یونانی ـ مقدونی است.
مرگ توسط مار
طبق یک باور عمومی، کلئوپاترا شخصاً مقدمات مرگ خود را فراهم کرد و از نیش مار کبری برای خودکشی استفاده نمود. این عقیده به این دلیل که با ایدئولوژی و اساطیر پادشاهی مصری پیوندی تنگانگ دارد مورد استقبال قرار گرفته است. اگر این باور درست باشد، در نتیجه ما نمونۀ دیگری از عناصر فرهنگ فراعنه را در زندگی کلئوپاترا داریم. با این حال، مدارکی دال بر اینکه او خود را با نیش مار کشته است وجود ندارد. حتی در زمان مرگ کلئوپاترا، هیچ اطمینانی در مورد چگونگی مرگ او وجود نداشت، اگرچه در مورد اینکه او خودکشی کرده است اتفاق نظر وجود دارد.
منابع قدیمی معتقدند که او یا بر اثر نیش مار مرده یا در اثر استفاده از میزان قابل توجهی از سَم دست به خودکشی زده است. قدیمی‌ترین روایات در مورد این واقعه توسط دو مورخ یونانی دورۀ روم، «پلوتارک» و «دیو کاسیوس» ثبت شده است. آنطور که پلوتارک نوشته است، کلئوپاترا در آستانه مرگش، روش‌های مختلف خودکشی را امتحان کرد تا سریع‌ترین و کم دردسرترین راه را برای انجام این کار پیدا کند.
او ابتدا سموم گوناگون را بر روی زندانیان آزمایش کرد اما متوجه شد که همۀ آنها یا خیلی دیر عمل می‌کنند و یا اینکه منجر به مرگی دردناک می‌شوند. او سپس نیش حیوانات مختلف را امتحان کرد و دریافت که مرگ از این طریق باعث درد و ناله نمی‌شود. از طرف دیگر او متوجه شد که نیش مار باعث به کُما رفتن همراه با تعریق خفیف در ناحیۀ صورت و از دست دادن تدریجی ادراک حسی در انسان می‌شود. پس او خودکشی توسط نیش مار را انتخاب کرد.
سایر تئوری‌ها دربارۀ مرگ کلئوپاترا
او در نهایت در مقبره‌ای که کنار معبد آیزیس، الهۀ «طبیعت و زایش مجدد» بود، خودکشی کرد. برخی ادعا کرده‌اند که مار داخل جعبه یا کوزۀ آب بوده است گرچه شواهدی در این زمینه پیدا نشده است. همچنین لازم به ذکر است که نیش مار کبری، اگرچه می‌تواند طی سی دقیقه انسان را بکشد، اما به هیچ وجه راهی برای خودکشی قطعی یا بدون درد نیست و میزان مرگ و میر ناشی از مسموم سازی ۲۲ تا ۳۰ درصد است. همچنین، با وجود اشاره به «دو خراش روی پوست بازو» در منابع باستانی، هیچ یک از آثار فیزیکی رایج که پس از نیش مار کبری به وجود می‌آید، ذکر نشده است.
سایر منابع باستانی ادعا می‌کنند که او با استفاده از یک سنجاق توخالی حاوی سم که بین موهایش نگه می‌داشت، سم را مصرف کرد. این تئوری بمراتب محتمل‌تر به نظر می‌رسد. کلئوپاترا به راحتی می‌توانست برای چنین کاری به سمی با قابلیت کشندگی بسیار زیاد دسترسی پیدا کند و آن را برای استفاده بلادرنگ در جایی نگه دارد. در نهایت، هر ماده و روشی که او می‌خواست با آن کار خود را یکسره کند، می‌بایست کاملا قابل اعتماد باشد. زیرا او نمی‌خواست بعنوان یک اسیر در صفوف رژۀ پیروزی اکتاویوس به سوی روم قرار بگیرد.
نکتۀ دیگری که نظریۀ خودکشی با سم را در موقعیت برتری نسبت به نیش مار قرار می‌دهد این است که دو خدمتکار ویژۀ کلئوپاترا نیز همراه با او خودکشی کردند. آیا آنها نیز از سم مار کبری برای خودکشی کمک گرفتند؟ بعید است که سم مار برای هر سه نفر کافی باشد و به نظر می‌رسد که نوشیدن یا تزریق سم به بدن محتمل‌ترین پاسخ دربارۀ چگونگی مرگ کلئوپاترا و دو خدمتکارش باشد.
مومیایی کردن
دیون کاسیوس، تاریخ‌نگار یونانی اهل روم نوشته است که کلئوپاترا و آنتونی هر دو به یک شکل مومیایی و با هم دفن شدند. در گزارش پلوتارک هیچ اشاره‌ای به این موضوع نشده است. در روایت او، مراسم تشییع جنازه‌ای که کلئوپاترا برای آنتونی انجام داد، کاملاً یونانی است، و توصیف دفن کلئوپاترا، آنتونی و دو کنیز توسط اکتاویان قویاً حکایت از تشییع جنازۀ بسیار سریع دارد. بنابراین، ممکن است چنین استدلال شود که مومیایی کردن در سنت متأخر صرفاً به این دلیل است که یکی از آداب و رسوم مصری بوده است. با این حال، اگرچه هیچ مدرکی وجود ندارد، اما بعید به نظر می رسد که فرمانروایان بطلمیوسی به شیوه مصری مومیایی نشده باشند.
مُرده‌سوزانی در سنت مقدونی به هیچ وجه مورد پذیرش مصریان نبود، زیرا آتش نماد نابودی دشمنان است. آداب خاکسپاری مصری توسط مهاجران یونانی و رومی در مصر با شور و شوق پذیرفته شد. روند کلاسیک هفتاد روزۀ مومیایی کردن برای انجام یک خاکسپاری سریع از سوی مورخان پذیرفته شده است.
منبع
به قلم پروفسور Alan B. Lloyd استاد دانشگاه سوانزی، ولز
مجلۀ مصر باستان، شمارۀ ۱۳۱، اردیبهشت و خرداد ۱۴۰۱ (May/June 2022)
Ancient Egypt Magazine – No. 131 (Vol 22.5) May/June 2022
بیشتر بخوانید
بهترین استراتژیهای بهبود سلامت روان که خواستگاهی آسیایی دارند
نظرات کاربران