آشنایی با بیماری دیابت (قند)؛ از پیشگیری و تشخیص تا درمان

این بیماری از جمله شایع‌ترین بیماری‌ها در سراسر جهان است که آسیب‌های زیادی ایجاد می‌کند و در صورت عدم کنترل و درمان می‌توان تهدید کننده حیات فرد باشد. دیابت به معنای افزایش مقدار قند خون است. این بیماری در دو جنس زن و مرد، خصوصا با افزایش سن دیده می‌شود. از طرف دیگر افزایش شدید قند خون نه تنها به خودی خود سبب ایجاد آثار مخرب می‌شود، بلکه سبب تشدید و افزایش ریسک ابتلا به دیگر بیماری‌ها، از جمله بیماری‌های قلبی می‌شود. گفته شده است که دیابت شانس ابتلا به مشکلات قلبی را تا 4 برابر در زنان بالا می‌برد، در حالی که این آمار در مردان تنها 2 برابر است.

ذکر این نکته نیز مهم است که دیابت یک بیماری به شدت مرموز است. مرموز از آن جهت که ممکن است فرد تا زمانی که مدت زیادی از ابتلایش گذشته است، از وجود این بیماری خبر‌دار نشده باشد. زمان در این بیماری نقش مهمی‌ دارد. چراکه دیابت، در صورت کنترل نشدن آسیب شدیدی به بسیاری از اعضای بدن از جمله قلب، کلیه، چشم و… می‌زند. برای همین غربالگری و تشخیص به موقع و به دنبال آن درمان زودهنگام نقش مهمی‌ در سلامت افراد دارد.

بیشتر بخوانید:

• هرآنچه که باید درباره قند خون بدانید + معرفی بهترین دستگاه ها و برندهای تست و اندازه گیری قند خون

در نهایت باید گفت که دیابت انواع مختلفی دارد. از دیابت بارداری گرفته تا دیابت ناشی از مشکلات کلیوی. در این مبحث اما در مورد دیابت ناشی از مشکلات مربوط به «انسولین» صحبت می‌کنیم (دیابت شیرین). نام این بیماری به زبان انگلیسی «Diabetes mellitus» است. البته در ایران به «بیماری قند» هم معروف است. در ادامه با خوبو همراه باشد.

تعریف دیابت شیرین

به زبان ساده دیابت یعنی افزایش مقدار قند (گلوگز) حاضر در خون. در ابتدا باید دانست که منبع اصلی تامین انرژی در بدن انسان ماده ای به نام «گلوکز» است. گلوکز نوعی قند حساب می‌شود. این قند سبب تامین انرژی در عضلات و بافت‌های بدن می‌شود. حتی مغز نیز برای کارکرد خود نیاز به این ماده دارد. اما وجود مقدار بیش از حد این ماده در جریان خون، خوب نیست. برای همین هورمونی به نام «انسولین» که از پانکراس‌‌ترشح می‌شود، مقدار اضافه این ماده را به درون سلول‌ها، بافت‌ها، ماهیچه‌ها و… می‌فرستد. در این بین اگر مشکلی در ترشح یا عملکرد انسولین رخ دهد، گلوکز به درون بافت‌ها نخواهد رفت و در خون می‌ماند.

همانطور که گفتیم این بیماری شامل انواع متخلفی است. در ادامه به بررسی دیابت نوع 1 و نوع 2 خواهیم پرداخت. همچنین توضیحی هم راجع‌به دیابت بارداری و حالت پیش دیابتی خواهیم داد.

آیا هر مقدار افزایش قند خون نشان از دیابت است؟

اگر فردی به انواع 1 و 2 مبتلا باشد، به احتمال زیاد از زمان تشخیص تا آخر عمر باید به کنترل و درمان بیماری را انجام دهد. اما مشکلاتی مثل دیابت بارداری و پره‌دیابت با رعایت برخی موارد و حل مشکلات زمینه‌ای قابل حل هستند.

پره‌دیابت یا PreDiabetes

در این حالت، قند خون در رنج نرمال و طبیعی خودش نیست اما مقدار افزایش آن به اندازه ای هم نیست که بتوان گفت فرد دچار دیابت شده است. در ادامه معیارهای مربوطه را مرور می‌کنیم. اما در کل رنج نرمال قند یا گلوکز در خون بین 60 تا 100 است (در افراد سالم). مقدار گلوکز غیر طبیعی نیز که فرد را مبتلا به دیابت می‌کند، بیش از عدد 126 است. پس به نوعی قند بین 100 تا 126 جزو حالت «PreDiabetes» طبقه بندی می‌شود. البته معیارهای دیگری هم وجود دارد.

تفاوت بین انواع دیابت‌ها

همانطور که گفته شد، انواع این بیماری متفاوت است. در ادامه چند نوع مهم و شایع را بررسی می‌کنیم.

نوع یک

این نوع ممکن است در هر سنی تشخیص داده شود اما اکثرا در سنین کودکی و نوجوانی تشخیص داده می‌شود. در این نوع سیستم ایمنی بدن به سلول‌های سازنده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و آن‌ها را نابود می‌کند. برای همین در این نوع انسولین در بدن وجود ندارد یا مقدار آن بسیار کم است. افراد دارای این نوع از دیابت باید هر روز به خود انسولین تزریق کنند. این نوع، نوعی بیماری «خودایمنی» نیز حساب می‌شود.

نوع دو

تیپ دو، شایع‌‌ترین نوع دیابت است. این بیماری نیز در هرسنی ممکن است تشخیص داده شود. بیشتر اما شروع آن در سنین میانسالی است. در این نوع ممکن است در مقدار انسولین مشکل وجود داشته باشد یا در بدن به انسولین مقاومت وجود داشته باشد. یعنی علیرغم مقدار کافی انسولین، این هورمون نتواند به خوبی عمل کند و قند را به داخل بافت‌ها بفرستد.

دیابت بارداری

این نوع در دوران بارداری رخ می‌دهد و پس از زایمان نیز در اکثر موارد خوب می‌شود. مادرانی که به این نوع مبتلا می‌شوند، ممکن است در آینده به دیابت تیپ دو نیز مبتلا شوند. البته ممکن است، در دوره خاصی اگر قند خون فرد بالا رود، پزشکان تشخیص دیابت بارداری ندهند. چراکه ممکن است فرد در دوران بارداری به دیابت تیپ دو مبتلا شده باشد. اگر دیابت مادر در 3 ماهه اول تشخیص داده شود به عنوان دیابت شیرین تیپ 2 (اکثرا) شناخته می‌شود نه نوع بارداری.

دیابت بی‌مزه یا Diabete Insipidus

در این نوع مشکل از انسولین نیست. بلکه مشکل بیشتر در عملکرد کلیه یا دیگر هورمون‌های مغزی مثل هورمون «ADH» است. در این حالت فرد به علت اینکه بیش از حد ادرار می‌کند دچار این اختلال می‌شود. برای همین دیابت بی‌مزه و دیابت شیرین غیر از نامشان، ارتباط دیگری باهم ندارند.

نشانه و علائم دیابت شیرین

به توجه به انواع دیابت و همچنین میزان افزایش قند خون، نوع و شدت علائم نیز متفاوت است. اما به طور کلی می‌توان علائمی‌ را نام برد که در بسیاری از انواع این بیماری دیده می‌شوند:

• تشنگی یا افزایش تشنگی
• افزایش تعداد دفعات ادرار و میزان آن
• احساس گرسنگی بیشتر (نیاز بیشتر به خوردن مواد شیرین و قندی)
• کاهش وزن بدون داشتن دلیل خاص
• خستگی شدید
• بی‌قراری
• تاری دید
• دیر خوب شدن زخم‌ها
• تهوع، استفراغ و درد شکم
• عفونت‌های مکرر مثل ابتلا به زخم‌های لثه و…
• کتوز اسیدوز یا DKA (در دیابت تیپ یک و تیپ دو)
• نوع خاصی از کاهش شدید قند خون یا HHS (در تیپ دو)

علل ایجاد دیابت

پیش از این در مورد نحوه عملکرد گلوکز و انسولین در تنظیم مقدار قند خون صحبت کردیم. گلوکز یا همان قند، از دو منبع اصلی به جریان خون وارد می‌شوند. اول از غذایی که می‌خوریم و دوم از کبد. قند در کبد به شکل ذخیره شده درمی‌آید و در مواقع لزوم مثلا در زمانی که برای مدت طولانی غذا نخوردیم، این قند ذخیره شده وارد جریان خون می‌شود تا بدن با مشکل کمبود قند مواجه نشود. انسولین نیز نقش اصلی در انتقال قند به داخل سلول‌ها را دارد.

علت ایجاد تیپ یک

علت اصلی این بیماری هنوز هم به طور دقیق مشخص نیست. اما بیشترین علت آن را در این زمان «مشکلات خودایمنی» می‌دانند. یعنی سیستم ایمنی به شکل اشتباه به سلول‌های ترشح کننده انسولین در پانکراس حمله می‌کند و سبب کاهش مقدار این هورمون در بدن می‌شود.

کار سیستم ایمنی در بدن انسان، مبارزه با موجودات بیگانه مثل باکتری، ویروس و هر آنچیزی است که شبیه اجزای بدن نیست. در بیماری‌های خودایمنی، اعضای بدن به اشتباه بیگانه تشخیص داده می‌شوند.

در بیماری‌های خودایمنی مثل تیپ یک، بیشتر دو عامل ژنتیک (مثل بیماری‌های خانوادگی) و محیط (مثل برخی داروها) تاثیر دارند. به زبان ساده عواملی مثل چاقی در تیپ یک تاثیر چندانی ندارند. در تیپ دو، این مورد کاملا برعکس است.

علت ایجاد تیپ دو

مهمترین علت در ایجاد این تیپ، مقاومت سلول‌های بدن نسبت به هورمون «انسولین» است. به زبان ساده علیرغم وجود انسولین، این ماده نمی‌تواند قند را مجبور کند که در خون نماند و وارد سلول‌ها شود. هرچند دلایل دیگری نیز مثل افزایش مقدار قند یا کاهش نسبت انسولین به قند موجود هم می‌توانند سبب این مشکل شوند.

عوامل ژنیتکی و محیطی در این تیپ هم تاثیر دارند. البته چاقی یکی از عوامل بسیار قوی در ایجاد این تیپ است. هرچند باید گفت که هر فردی که دیابت تیپ دو دارد، الزاما چاق نیست.

علت ایجاد دیابت بارداری

در دوران بارداری، جفت (نوعی ارتباط دهنده بین مادر و جنین) هورمون‌هایی‌‌ ترشح می‌کند که سبب ایجاد اختلال در عملکرد انسولین و ورود قند به بافت‌ها می‌شود. معمولا پانکراس با افزایش مقدار انسولین این مشکل را رفع می‌کند اما اگر مشکل رفع نشود، مقدار گلوکز یا قند خون بالا می‌رود و سبب ایجاد این اختلال می‌شود.

ریسک فاکتورها یا علل افزایش دهنده شانس ابتلا به دیابت

پیش از این نیز اشاره شد که علل ایجاد تیپ‌های یک و دو باهم متفاوت هستند. برای همین ریسک فاکتورها نیز متفاوت اند.

تیپ یک

• سابقه وجود آن در افراد خانواده: اگر والدین یا نزدیکان (خصوصا درجه یک) سابقه ابتلا داشته باشند، شانس ابتلا در فرزندان نیز بیشتر است.
• عوامل محیطی: برخی از موقعیت‌ها مثل ابتلا به برخی از بیماری‌های ویروسی.
• بیماری‌های خودایمنی

تیپ دو

• اضافه وزن: بیشتر شدن چربی بدن یا چربی تنه‌ای سبب ایجاد مقاومت و اختلال در عملکرد انسولین می‌شود.
• بی‌تحرکی: یکی از عوامل ایجاد چاقی یا اضافه وزن نیز است. تحرک کمک می‌کند تا قند‌ها بیشتر و بهتر جذب و سوخته شوند. همچنین تحرک سبب می‌شود تا مقاومت نسبت به عملکرد انسولین ایجاد نشود.
• سابقه ابتلا در خانواده
• سن: علیرغم اینکه افزایش سن شانس ابتلا را بالا می‌برد اما در سنین پایین حتی کودکی و نوجوانی نیز ممکن است دیابت تیپ دو تشخیص داده شود.
• دیابت بارداری: در صورت ابتلا مادر به این اختلال، شانس ابتلا به حالت پره‌دیابت و دیابت تیپ دو در وی زیاد می‌شود. همچنین اگر فرزند متولد شده وزنی بیش از 4 کیلوگرم داشته باشد نیز مادر شانس ابتلا به تیپ دو را بیشتر از بقیه دارد.
• فشار خون: تعریف فشار خون گسترده است اما داشتن فشار خون بالا 140 بر روی 90 (همان 14 بر روی 9) ریسک ابتلا به این بیماری را افزایش می‌دهد.
• سندرم پلی کیستیک تخمدان (PCO): از جمله مشکلاتی است که در زنان دیده می‌شود. علائم آن نیز شامل افزایش رشد موهای زائد، اختلالات قاعدگی و… است.
• اختلال در چربی بدن: منظور آیتم‌هایی چون مقدار‌‌ تری‌گلیسرید، کلسترول، *LDL ، HDL است. در بین موارد گفته شده، تنها کاهش HDL است که سبب افزایش شانس ابتلا می‌شود. در بقیه موارد افزایش موارد ذکر شده، سبب افزایش شانس ابتلا می‌شود.

*HDL، چربی خوب یا مفید بدن به حساب می‌آید. داشتن رنج نرمال آن نیز مفید است. برعکس LDL چربی مضر است و نباید مقدار آن بالا باشد.

دیابت بارداری

• سن: مادران بالای 25 سال شانس ابتلای بیشتری دارند.
• سابقه خانوادگی و زایمان فرزند با وزن بالا
• اضافه وزن قبل از شروع بارداری

عوارض و مشکلات دیابت

مشکلات و عوارض ناشی از این بیماری بسیار گسترده هستند. شاید در سال‌های اول ابتلا به این بیماری خصوصا تیپ دوم آن. مشکلات و عوارض جدی آن مشاهده نشود. اما در طول زمان خصوصا 5یا 10 سال پس از ابتلا به این بیماری عوارض آن در صورت عدم کنترل و درمان به شکل تهدید کننده‌ای بروز پیدا می‌کنند.

در کل عوارض دیابت را به دو دسته حاد (کوتاه‌مدت) و مزمن (بلندمدت) تقسیم کرد.

از جمله عوارض حاد این بیماری می‌توان به دو اختلال به شدت جدی به نام DKA یا کتواسیدوز دیابتی که بیشتر در تیپ یک ایجاد می شود ولی در تیپ دو هم ممکن است رخ دهد؛ و HHS یا نوعی‌ هایپرگلایسمی‌در تیپ دو اشاره کرد.

از عوارض مزمن نیز می‌توان مشکلات عروقی و مشکلات غیر عروقی را نام برد که در ادامه بررسی خواهیم کرد. به زبان ساده قند خون بالا، با ایجاد چرخه‌هایی در بدن سبب آسیب رساندن به عروق و ارگان‌ها می‌شود.

کتواسیدوز یا DKA

در صورت داشتن علائم مربوط به کتواسیدوز (با شک به آن) سریعا با اورژانس تماس بگیرد یا به اورژانس بیمارستان مراجعه کنید. عدم توجه به کتواسیدوز و درمان آن می‌تواند منجر به از دست رفتن حیات فرد شود.

مهمترین و خطرناکترین عارضه دیابت، کتواسیدوز است. شاید گفته شود که نابینایی یا زخم‌های دیابتی بدتر هستند. اما در هیچکدام از آنان در مدت زمان چند ساعت فرد را از بین نخواهند برد. برای همین آشنایی با این عارضه هم برای مبتلایان به تیپ یک و هم تیپ دو بسیار مهم است.

این عارضه زمانی رخ می‌دهد که مقدار انسولین برای مدت زمان نسبتا طولانی (نسبت به وضعیت فرد) پایین باشد. برای همین گلوکز وارد سلول نمی‌شود و سوخت بافت‌های بدن تمام می‌شود. برای همین بدن با استفاده و تولید از موادی که «کتون» نامیده می‌شوند، سعی می‌کند تا مشکل عدم وجود قند و سوخت را حل کند. به علاوه قند هم به شدت در جریان خون بالا می‌رود. همه موارد در طول یک زنجیره سبب می‌شوند تا مشکلاتی از قبیل افزایش قند خون، اسیدی شدن محیط بدن و… رخ دهد.

علائم بالینی DKA

برخی از علائم ذکر شده به صورت کلی در دیابت وجود دارند اما در DKA ممکن است شدت بیشتری داشته باشند.

• تهوع و استفراغ
• کاهش هوشیاری
• افزایش قند خون خصوصا بالای 300 (قابل اندازه گیری با دستگاه قند خون در خانه)
• افزایش مقدار کتون در ادرار (اندازه گیری با کیت مخصوص در خانه)
• خستگی یا احساس ضعف
• کوتاه شدن مدت تنفس (کاهش فاصله دم و بازدم)
• بوی بد دهان (بوی میوه گننده از دهان استشمام می‌شود)
• نیاز بیشتر به انسولین (با مقدار دوز قبلی، قند خون کنترل نمی‌شود)
• تشنگی شدید و ادرار مکرر
• درد در ناحیه شکم

HSS یا‌هایپرگلایسمی‌هاپیراسمولار

شاید بتوان گفت مشابه DKA است که در تیپ دوم رخ می‌دهد. بیشتر در سالمدانی رخ می‌دهد که آب کافی نمی‌نوشند و داروهایشان را درست مصرف نمی‌کنند یا بیماری آنان همراه با عفونت دیگری شده است.

رتینوپاتی یا آسیب به چشم

به معنی آسیب دیدن عروق داخل کره چشم است. چنین آسیب‌هایی در نهایت می‌توانند منجر به از دست دادن بینایی شوند. هر چند که احتمال آسیب‌هایی چون آب مروارید و گلوکوم (آب سیاه) را نیز بیشتر می‌کنند.

بهترین درمان برای رتینوپاتی، پیشگیری است. معاینه‌های روتین، کنترل فشار خون، چربی، قند و… در پیشگیری بسیار موثر اند. در بعضی موارد نیز می‌توان از لیزر برای رفع مشکل استفاده کرد.

نفروپاتی یا آسیب به کلیه

همانطور که گفتیم دیابت به جداره عروق و مویرگ‌ها آسیب می‌زند. کلیه نیز از تعداد بسیار زیادی مویرگ و عروق تشکیل شده است که مسئول فیلتر کردن خون هستند. عدم درمان و کنترل این بیماری کم کم عروق کلیه دچار مشکل می‌شوند. در ادامه با گذر زمان کلیه به سمت از بین رفتن پیش می‌رود. در آخر نیز برای رفع مشکل از دیالیز یا پیوند کلیه استفاده می‌کنند.

بهترین روش طبق معمول پیشگیری است. کنترل فشار خون، قند و… یا استفاده از داروهای کنترل کننده فشار خون و… با نظر پزشک می‌تواند بسیار کمک کننده باشند. معاینه روتین خصوصا بلافاصله بعد از تشخیص دیابت تیپ دو نیز بسیار مهم است.

نوروپاتی یا آسیب به اعصاب

اعصاب بدن نیز برای تغذیه دارای رگ هستند. با آسیب این عروق، اعصاب بدن خصوصا در قسمت‌هایی چون دست و پا نیز آسیب می‌بیند. آسیب اعصاب سبب ایجاد علائمی‌ چون گزگز، بی حسی، احساس سوزش، درد و… می‌شود. معمولا شایعترین محل‌های درگیر، محل‌های پوشیدن دستکش و جوراب هستند.

ممکن است آسیب دیدن اعصاب مربوط به احشای داخلی مثل اعضای مربوط به گوارش سبب مشکلاتی چون استفراغ، تهوع شود. حتی در مردان ممکن است اختلال نعوظ رخ دهد.

غیر از مواردی که در مورد درمان و پیشگیری گفتیم معاینه روزانه اندام خصوصا پا توسط خود فرد یا کسی که از وی مراقبت می‌کند، حائز اهمیت است. چراکه ممکن است با از دست رفتن حس درد در پا یا دست، فرد متوجه زخم روی اندامش نشود و زخم دچار عفونت شود. همچنین زخم‌های افراد مبتلا به دیابت نیز دیرتر از افراد غیر دیابتی بهبود پیدا می‌کنند.

در ضمن احساس فروکش کردن درد، گزگز یا غیره در افراد دیابتی که مشکلات اعصاب دست و پا (نوروپاتی) داشته اند، الزاما نشانه بهتر شدن بیماری نیست، بلکه می تواند نشان از پیشرفت بیماری باشد و باید سریع‌تر با پزشک مشورت کرد.

مشکلات قلبی و عروقی

این بیماری به طرز چشمگیری شانس ابتلا به بیماری‌های مرتبط با قلب مثل درد قفسه‌سینه (آنژین)، سکته قلبی، تنگی ناشی از چربی عروق قلبی، مشکلات عروق کرونری و… را زیاد می‌کند. علاوه بر کنترل قند، کنترل چربی و فشار خون نیز بسیار مهم است.

دمانس یا زوال عقل

به طور دقیق ارتباط بین دیابت و زوال عثل مشخص نیست. اما این بیماری شانس ابتلا به زوال عقل خصوصا آلزایمر را افزایش می‌دهد.

پای دیابتی

در این عارضه به علت آسیب به اعصاب یا کاهش جریان عروق خونی پا ممکن است که آسیب‌های متعدد ایجاد شود. خصوصا ایجاد زخم یا تاول در پا ممکن است سبب گسترش زخم و عفونت آن شود. در محل‌هایی که پا بیشتر تحت فشار است نیز احتمال ایجاد زخم بیشتر است. ممکن است برخی از زخم‌های ایجاد شده در دیابت دیده نشوند، کنترل نشوند یا تحت درمان قرار نگیرند. بعد از مدتی زخم عفونت کرده و گسترش پیدا می‌کند. گاهی ممکن است به علت همین عدم رسیدگی نیاز به قطع عضو باشد. چراکه عفونت و تخریب وسیع شده است.

دیگر عوارض دیابت

• مشکلات پوستی
• مشکلات شنیداری
• اختلال عملکرد جنسی
• بیماری‌های دهان و دندان
• مشکلات گوارشی

عوارض دیابت بارداری

بیشتر مادران دارای دیابت بارداری، فرزندانی سالم به دنیا می‌آورند. در کل اما عدم کنترل قند خون مشکلاتی را در پی دارد.

عوارض ایجاد شده در فرزند:

• رشد بیش از حد جنین در رحم
• کاهش قند خون نوزاد
• افزایش شانس ابتلا به دیابت تیپ دو در آینده
• مرگ نوزاد قبل یا بعد از زایمان

عوارض ایجاد شده در مادر:

• افزایش شانس ابتلا به دیابت تیپ دو در آینده یا دیابت بارداری در بارداری بعدی
• پره‌‍اکلامپسی (مجموعی از اختلالات در بدن مادر مثل افزایش فشار خون، افزایش ورم بدن و…)

عوارض حالت پره‌دیابت یا پیش‌دیابتی

• احتمال تبدیل شدن این حالت به دیابت کامل

پیشگیری از دیابت

دیابت تیپ یک قابل پیشگیری نیست، چون بیشتر ژنتیکی و خودایمنی است. اما تیپ دو، دیابت بارداری و حالت پیش‌دیابتی را می‌توان با اقدامات مناسب غربالگری کرد.

پیشگیری به صورت کلی

• غذای سالم: استفاده از غذا‌های کم کالری و کم چربی و دارای فیبر زیاد. تمرکز بر روی میوه و صیفی‌جات، سبزی‌ها و انواع دانه‌ها.
• تحرک فیزیکی بیشتر: حداقل 150 دقیقه ورزش هوازی را در طول هفته یا حداقل 30 دقیقه ورزش هوازی در بیشتر روزهای هفته.
• کاهش وزن در صورت چاقی یا اضافه وزن.
• کنترل و چکاپ قند خون (حداقل یکبار در سال).
• استفاده از برخی داروهای کنترل قند با تجویز پزشک.
• کنترل مقدار چربی‌های خون.

همچنین با توجه به نظر پزشک می‌توان از سنین مختلف غربالگری‌های مختلف را آغاز کرد. عوامل مختلفی در مقدار و تعداد دفعات انجام این قبیل از آزمایشات موثر است، مثل داشتن مشکلات قلبی، سابقه خانوادگی ابتلا به دیابت و… .

توصیه‌های غربالگری دیابت

موارد زیر توصیه‌های غربالگری و انجام تست‌های مربوطه توسط سازمان دیابت آمریکا است:

• هر فرد بالای 45 سال که ریسک فاکتور یا بیماری خاصی ندارد.
• هر فردی که تشخیص پره‌دیابت یا پیش‌دیابتی داشته است (توصیه به انجام حداقل یکساله یا توصیه پزشک).
• زنانی که سابقه ابتلا به دیابت بارداری داشته اند (توصیه به انجام هر 3 سال یکبار تست‌ها یا توصیه پزشک).
• افرادی که BMI بالای 25، همراه با یکی از علائم مقابل را دارند: فشار خون، اختلالات چربی، زندگی بی تحرک، سابقه سندرم پلی کیستیک تخمدان یا بیماری‌های قلبی، سابقه ابتلا در افراد خانواده و اختلالات مربوط به قند خون..

تست‌های تشخیصی دیابت شیرین

به طور کلی 4 تست برای تشخیص دیابت وجود دارد. نکته مهم این است که به صرف یکبار مثبت شدن (بیشتر از حد مجاز بودن) این تست‌ها نمیتوان برچسب بیمار بودن به فرد زد. تست تاییدی و یا تکرار تست همیشه مورد نیاز است. البته معمولا تمامی‌ این تست‌ها باهم بررسی می‌شوند و پزشک تنها با اتکا به یک نوع از آزمایش، دیابت را بررسی نمی‌کند.

تست قند خون رندوم (غیر ناشتا) یا Random Blood Sugar test

در صورتی که مقدار این تست بالای عدد 200 باشد، می‌تواند فرد را مبتلا به دیابت کند. این تست زمان خاصی ندارد و در هر زمانی می‌شود آن را گرفت. البته گفته شده است علاوه بر بالاتر بودن این تست از 200 علائمی‌ چون پرنوشی، پرخوری و کاهش وزن هم باید وجود داشته باشد. البته مابقی تست‌ها از دقت بیشتری برخودار هستند.

تست قند خون ناشتا یا Fasting Blood Sugar test (FBS)

این تست معمولا صبح و پس از یک شب ناشتا بودن گرفته می‌شود. در واقع نیاز به 8 تا 10 ساعت (حداقل) ناشتا بودن برای این تست است. این تست قوی‌ترین معیار برای تشخیص بیماری است. اگر عدد این تست در دو آزمایش جدا از هم بالای عدد 126 (126 یا بالاتر) باشد، می‌توان فرد را مبتلا به دیابت دانست. همچنین اگر عدد تست بین 100 تا 125 باشد فرد در حالت پیش‌دیابتی است. زیر 100 نیز رنج طبیعی است.

تست HBA1C یا هموگلوبین A1C

این تست که نیازی به ناشتا بودن ندارد، معمولا میانگین قند خون ظرف 2 تا 3 ماه گذشته را نشان می‌دهد. در واقع این تست مقدار قندی که به هموگلوبین (گلبول قرمز) چسیبده است را اندازه می‌گیرد.

اگر عدد تست در دو آزمایش جدا از هم از 6.5 درصد بالاتر باشد، می‌توان فرد را مبتلا به دیابت دانست. حالت پیش‌دیابتی نیز بین 5.7 تا 6.4 درصد است. زیر 5.7 درصد رنج نرمال به حساب می‌آید. برای پیگیری و چک کردن اثر درمان نیز از این آزمایش استفاده می‌شود.

تست تحمل به گلوکز یا Glucose Tolerance test یا 2HPG

این تست را می‌توان به عنوان تست تاییدی پس از اثبات بالا بودن قند استفاده کرد. پس از 8 تا 10 ساعت ناشتا بودن، مقداری گلوکز به فرد خورانده می‌شود و پس از 2 ساعت مجدد قند خون (پلاسما) فرد چک می‌شود. در افراد نرمال عدد تست زیر 140 است. در افراد دیابتی عدد بالای 200 است. رنج بین 140 تا 199 را حالت پیش‌دیابتی می‌نامند.

تست کتون ادراری

برای تشخیص دیابت نوع یک می‌توان آنالیز ادراری انجام داد و مقدار کتون ادرار را اندازه گرفت. اما معمولا از تست‌های بالا برای تشخیص دیابت استفاده می‌شود.

نام تست	رِنج طبیعی	پیش‌دیابتی	دیابت
قند ناشتا یا FBS	زیر 100	100 الی 125	126 به بالا
قند دو ساعته یا 2HPG	زیر 140	140 الی 199	200 به بالا
HBA1C	زیر 5.7‌%	بین 5.7 تا 6.4‌%	6.5‌% به بالا
قند خون رندوم + علائم شایع مثل پرنوشی و پر‌ ادراری	–	–	200 به بالا

*واحد اعداد در جدول و همچنین متن «mg/dL» است

درمان انواع دیابت با توجه به مشکلات و علائم آنان متفاوت است. حتی درمان علائمی‌ چون آسیب چشم و اعصاب و… هم متفاوت است. اما اصلی‌ترین درمان برای هر نوع دیابتی کنترل و کاهش قند خون و قرار دادن و نگهداشتن آن در رنج نرمال است.

درمان دیابت

به طور کلی اما مواردی وجود دارد که به صورت کلی در انواع این بیماری تقریبا مشترک است. مواردی مثل رعایت رژیم غذایی، داشتن تحرک، جلوگیری از چاقی، استفاده از انسولین به صورت تزریقی یا خوراکی، بررسی وضعیت قند خون و فشار و چربی به صورت روزانه یا چند بار در روز و… .

درمان‌های مشترک در انواع دیابت

در ادامه درمان‌های پایه‌ای و ثابت را مرور می‌کنیم:

رژیم غذایی

برخلاف تصور دیابت دارای یک نوع رژیم غذایی خاص نیست. بلکه در رژیم غذایی مربوط به این بیماری باید سعی شود تا اصول اصلی رژیم تغییر کند و رژیمی‌ سالم‌‌تر توسط فرد مورد استفاده قرار گیرد. در مرکز این رژیم باید سبزیجات، میوه‌ها، دانه‌ها، پروتیئن‌های کم‌چرب قرار گیرند. حتی هر چند وقت یکبار نیز می‌توان از مواد قندی استفاده کرد. از طرف دیگر باید کربوهیدرات‌ها، شیرینی‌ها و چربی‌های اشباع شده از رژیم حذف شوند.

چالش اصلی این نوع از رژیم غذایی میزان و مقدار مصرف هر ماده و جنس آن است. متخصصان تغذیه و پزشکان داخلی و غدد می‌توانند در این زمینه مشورت دقیقی ارائه کنند.

فعالیت فیزیکی یا ورزش

ورزش برای همه افراد لازم است. افرادی که دچار این بیماری هستند نیز مستثنی نیستند. قبل از آغاز ورزش با پزشک خود مشورت کنید و تایید وی را برای انجام ورزش بگیرد (اگر مشکل دیگری دارید، آسیب نبینید). توصیه بر این است که هفته ای 150 دقیقه ورزش هوازی (به صورت تقسیم شده در ایام هفته) انجام شود. یا حداقل نیم ساعت ورزش در بیشتر روزهای هفته. ورزش‌هایی مثل قدم زدن، دویدن، دوچرخه‌سواری و… .

ورزش سبب می‌شود تا قند موجود در خون وارد بافت‌ها شود و به عنوان سوخت مورد استفاده قرار گیرد. همچنین سلول‌های بدن را نسبت به عملکرد انسولین حساس نگه می‌دارد.

درمان دیابت تیپ یک و تیپ دو

درمان تیپ یک و تیپ دو تقریبا مشابه هستند اما در برخی موارد نیز متفاوت هستند. برای مثال در تیپ یک فرد حتما نیاز به تزریق روزانه انسولین دارد. یا در تیپ دوم ممکن است فرد نیاز به تزریق انسولین نداشته باشد و فقط از داروهای کاهنده قند خون استفاده کند.

پایش و اندازه‌گیری مداوم قند خون

این اندازه گیری روزانه خصوصا در افراد مبتلا به تیپ یک بسیار مهم است. با توجه به برنامه درمانی ممکن است نیاز باشد فرد در خانه یا هرجایی که هست، با استفاده از دستگاه قند خون، مقدار قند خون خود را کنترل کند. ممکن است 4 بار یا بیشتر نیاز به این اندازه‌گیری باشد. در افراد مبتلا به تیپ دوم شاید این اندازه‌گیری کمتر باشد.

از طرف دیگر تست «HBA1C» نیز برای سنجش میزان موفق بودن درمان است که پزشک به صورت متوالی در زمان مشخص توصیه به انجام آن خواهد کرد. نتایج آن به پزشک کمک می‌کند تا اگر درمان مناسب نیست، تغییرات مناسب را ایجاد کند.

با این حال ممکن است در مواقع خاص مثل ورزش، فعالیت فیزیکی، صرف غذا و… مقدار قند خون تغییر زیادی کند. در این مواقع اگر توسط پزشک و کارشناسان آموزش دیده اید، اقدام مناسب را انجام دهید یا به پزشک و اورژانس مراجعه کنید.

استفاده از انسولین

تقریبا تما مبتلایان به تیپ یک و بسیاری از افراد مبتلا به تیپ دو از انسولین استفاده می‌کنند. انسولین به شکل‌های مختلفی وجود دارد. انسولین کوتاه اثر، طولانی اثر، یا‌‌ ترکیبی از دو و… با توجه به دستور درمانی می‌توان مصرف کرد. سرنگ و سوزن انسولین با بقیه آمپول‌ها متفاوت است. همچنین محل و روش تزریق آن نیز متفاوت است. قلم انسولین یا پمپ انسولین نیز امروزه موجود هستند.

در سالیان اخیر استفاده از پانکراس مصنوعی در آمریکا انجام شده است. انجام این کار در کودکان مورد توصیه است. هرچند این سیستم فعلا در مرحله آزمایش است و کاملا مورد تایید نیست.

داروهای خوراکی دیابت

داروهای مختلفی با کارکردهای متفاوتی در این دسته قرار می‌گیرند. در ادامه چند دارو مهم که شایع هستند را بررسی می‌کنیم. تجویز این موارد حتما زیر نظر پزشک باید باشد.

• متفورمین یا Metformine: این دارو سطح قند یا همان گلوکز خون را کاهش می‌دهد. همچنین بافت‌ها را انسولین حساس می‌کند و کمتر اجازه ایجاد قند در خون را می‌دهد. از این دسته معمولا در درمان تیپ دوم استفاده می‌شود.
• تحریک‌کننده‌های‌‌ترشح انسولین: شامل Nateglinide / Repaglinide / گلی‌بوراید یا گلابن‌ کلامید و.. .
• برخی دیگر از داروها سبب کاهش جذب مواد قندی از کلیه‌ها می‌شوند.

و… .

پیوند

از دیگر روش‌های درمانی پیوند پانکراس است. اما این مورد نیز همراه با ریسک‌هایی است. از جمله ریسک‌هایی همیشه پیوند. برای همینه معمولا پیوند را به کسانی توصیه می‌کنند که دیابتشان قابل کنترل نیست یا اینکه نیاز به پیوند کلیه دارند.

جراحی چاقی

این درمان نیز برای همه توصیه نمی‌شود. بلکه برای افرادی است که چاقی شدید دارند. یعنی BMI آن‌ها بالای 35 است.

درمان حالت پره‌دیابت یا پیش‌دیابتی

به طور کلی در این حالت نیز درمان‌های غیر دارویی ذکر شده در بالا می‌تواند به حفظ میزان قند خون یا کاهش آن به رنج نرمال کمک کند. ورزش مداوم، تغذیه درست، کاهش وزن و… کمک‌کننده هستند.

در برخی موارد با نظر پزشک استفاده از برخی داروهای خوراکی نیز کاربرد دارد. خصوصا در افرادی که شانس بالایی در ابتلا به تیپ دوم دارند. یا کسانی که مشکلات قلبی، کبد چرب و… دارند.

همچنین کنترل فشار خون، مقدار چربی (کلسترول،‌‌تری‌گلیسرید و بقیه اجرای چربی بدن) و مواردی از این دست نیز می‌توانند کمک‌کننده باشند.

درمان دیابت بارداری

با توجه به نظر پزشک و کنترل مداوم قند و دیگر موارد مربوط، می‌توان این مشکل را حل کرد. گاهی نیاز به تجویز دارو انسولین نیز ضروری است. با دستور پزشک رعایت رژیم غذایی، ورزش و… نیز می‌توانند در کنترل این اختلال مفید باشند.

زمان مراجعه به پزشک کی است؟

• برای انجام غربالگری پیش از تشخیص دیابت (با توجه به توصیه‌های ذکر شده در بخش پیشگیری و غربالگری).
• مادران باردار برای کنترل و پیشگیری به صورت منظم (با توجه به دستورات پزشک)
• افراد تحت درمان دیابت که افزایش ناگهانی قند، یا کاهش قند خون غیر نرمال دارند.
• بیمارانی که تحت درمان هستند ولی دچار کتواسیدوز یا HSS می‌شوند (توضیح در قسمت مربوطه). همچنین دیده شدن کتون در ادرار (نوار تست کتون در داروخانه‌ها موجود است).
• هرگونه تغییرات غیر نرمال در افرادی که در حال درمان هستند.

به چه پزشکی مراجعه کنیم؟

• متخصص داخلی
• فوق تخصص غدد
• اورژانس بیمارستان (متخصص طب اورژانس و کادر اورژانس) / تماس با اورژانس در صورت وخامت حال یا مشکلات جدی.

سوالات متداول در مورد دیابت