لغت نامه دهخدا كه عصای دست پژوهشگران است را میتوان از شاهکارهای پژوهشی تاریخ معاصر ایران و شاید جهان دانست.
به گزارش خوبو، این اثر را زنده یاد علي‌اكبر دهخدا طي ۴۵ سال كوشش پي‌گيرانه و با همکاری گروهی از استادان و علاقه‌مندان زبان فارسی پدید آورد.
لغت نامه دهخدا كه در ۲۶۴۷۵ صفحه سه ستونی در قطع رحلی، زینت‌بخش کتابخانه‌هاست، نتيجه علي‌اكبر دهخدا، نويسنده، شاعر، پژوهشگر، لغت‌شناس و از آزادي‌خواهان دوران مشروطه است.
حدود نیمی از شاهکار دهخدا عبارت است از لغت با معنی و شاهد و منظور از شاهد این است که برای هر لغت، نمونه‌هایی از ابیات شاعران کهن که آن واژه در آن‌ها به کار رفته، آمده است. نیم دیگر این اثر، به اعلام تاریخی و جغرافیایی و زندگی‌نامه شخصیت‌های علمی، فرهنگی، سیاسی و تاریخی اختصاص دارد.
علی اکبر دهخدا کیست؟
علی اکبر دهخدا معروف به علامه دهخدا در سال ۱۲۵۷ خورشیدی در تهران چشم به جهان گشود. مادر ایشان به منظور کسب علم او را به نزد استادانی چون مرحوم “حاج شیخ هادی مجتهد نجم آبادی” و”شیخ غلامحسین بروجردی” روانه کرد و او علوم قدیمه را از صرف تا کلام در نزد این دو استاد به مدت ده سال آموخت.
بعد از چند سال که مدرسه سیاسی در تهران به همت “میرزا حسن مشیر الملک” (مشیر الدوله بعدی) در سال ۱۳۱۷ تأسیس شد، دهخدا در آن مدرسه به تحصیل پرداخت و در کنار زبان فرانسه دانش های نوین مانند حقوق، حقوق بین الملل، جنگ و دیپلماسی، حقوق بین المل خصوصی، تاریخ و اقتصاد را آموخت. علامه دهخدا در علم ادبیات بسیار توانمند بود، آن چنان که معلم فارسی مدرسه سیاسی گاه تدریس ادبیات را به عهده او می گذاشت.
غالب فارغ التحصیلان مدرسه سیاسی به استخدام وزارت خارجه در می آمدند و به ماموریت های سیاسی در خارج و عضویت در سفارت خانه و کنسولگری های ایران منصوب می شدند، میرزا علی اکبر خان قزوینی هم در وزارت خارجه استخدام شد.
پس از چندی دهخدا همراه با معاون الدوله غفاری به اروپا رفت و در اروپا دانش خویش را در زبان فرانسه تکمیل کرد و با اندوخته های ارزنده به ایران بازگشت.
دهخدا پس از بازگشت به ایران که هم زمان با مشروطیت بود با سمت معاونت راجعه شوسه خراسان مشغول به کار شد و پس از حدود شش ماه کار با عنوان نویسنده و سردبیر با همکاری مرحوم جهانگیرخان و مرحوم قاسم خان، روزنامه معروف صور اسرافیل را منتشر کرد.
همزمان با آغاز مشروطیت، ستون طنز چرند و پرند به قلم دهخدا و با امضای دخو، خرمگس، سگ حسن دله، غلام گدا، اسیرالجوال، دخو علی شاه، روزنامه چی، خادم الفقرا، دخو علی، نخود همه آش در این روزنامه نوشته می شد.
دهخدا یکی از بنیانگذاران طنز در ایران است. سبک نگارش جدید این ستون در عالم روزنامه نگاری و نثر معاصر فارسی مکتب نوینی را پدیدآورد. دهخدا با قلم طنز مفاسد اجتماعی و سیاسی آن روزگار را در روزنامه منتشر می کرد. او با نوشتن چرند و پرند، نخستین پایه گذار ساده نویسی در ادبیات ایران به شمار می رود، کار او بعدها به وسیله “سید محمدعلی جمال زاده” در یکی بود یکی نبود و “صادق هدایت” در مجموعه داستان های کوتاهش به کمال رسید.
آغاز کار و چاپ لغت نامه دهخدا
علی‌اکبر دهخدا هنگامي كه در جريان جنگ جهاني اول در يكي از روستاهاي چهارمحال و بختياري به سر مي‌برد، به فكر نگارش چنين اثري افتاد.
او در آن گوشه تنهايي در پي كتابی بود تا مونس تنهايي‌اش باشد و در آن‌جا تنها به «لاروس» كوچك دست يافت. به‌ناچار كار پژوهشي خود را با همان لاروس كوچك آغاز و برابرهاي فارسي بسياري از آن واژه‌هاي فرانسوي را پيدا كرد و نوشت. پس از بازگشت از چهارمحال و بختياري به سال ۱۲۹۷ خورشيدي جست‌وجو براي گردآوري لغت را آغاز كرد.
دهخدا طي ۴۵ سال كوشش پي‌گير توانست بيش از ۳ ميليون برگه از نوشته‌هاي استادان ادب فارسي و عربي، لغت‌نامه‌هاي چاپ و خطي، كتاب‌هاي تاريخ و جغرافيا، پزشكي، اخترشناسي، رياضي، فلسفه، فقه و بسياري ديگر فراهم آورد. همچنين طي اين كوشش پي‌گير براي فراهم كردن لغت‌نامه، به تصحيح برخي از كتاب‌هايي كه از آن‌ها بهره مي‌برد نيز روي آورد كه برخي از آن‌ها به چاپ رسیده و برخي هنوز چاپ نشده است.
نخستین گام برای چاپ لغت‌نامه، اندکی پیش از سال ۱۳۱۳ برداشته شد که یکی از صاحب منصبان ارتشی به نام سرتیپ حبیب‌الله خان شیبانی پیشنهاد کرد از محل فروش پهن اسبان ارتش هزینه این کار را فراهم کند.
دهخدا خود در یادداشتی این موضوع را چنین بیان کرده است:
آن روزگاران در سپاه ایران سواره نظام با اسب‌های بسیار بود، حتی در مجاورت میدان مشق در جای فعلی هنرستان دختران، محلی برای فروش سرگین اسبان به نام “مغازه پهن” وجود داشت که گرمابه‌داران، سوخت گرمابه‌های خود را از آن‌جا می‌خریدند.
سرانجام در ۱۶ بهمن ۱۳۱۴ قراردادی بین دهخدا و وزارت معارف، منعقد، و راه برای چاپ نخستین جلدهای لغت‌نامه هموار شد. در دی ماه ۱۳۲۴ نمایندگان مجلس طرحی را برای چاپ لغت‌نامه پیشنهاد کردند که هزینه چاپ این کتاب را دولت بپردازد.
کمیسیونی به نام «کمیسیون طبع فرهنگ دهخدا» نیز تشکیل شد که کار چاپ این اثر را پیگیری می‌کرد. اکنون موسسه لغت‌نامه دهخدا زیر نظر دانشگاه تهران کار چاپ این اثر را ادامه می‌دهد و لوح فشرده آن را نیز به بازار فرستاده است.
اثر ماندگار دهخدا
لغت نامه، مهم ترین و اساسی ترین اثر دهخدا بوده و بیشتر شهرت و احترام وی بابت همین اثر است.
تالیف این لغت نامه تاثیر بزرگی در پایداری و جاودانگی زبان فارسی گذاشت. تمامی لغات فارسی، نام شهرها، روستاها، کلمات علمی، اشخاص بزرگ و حتی لغات عربی را می توان در لغت نامه دهخدا یافت.
در مقابل هر کلمه، معنای لغوی، موارد استعمال آن، طرز تلفظ صحیح، اشعاری با آن و بسیاری از اطلاعات دیگر قرار دارد. این اثر دهخدا هم دایره المعارف است هم کتاب مرجع علم های گوناگون و هم لغت نامه که دهخدا پنجاه سال از عمر خود را صرف آن کرد.
دهخدا در سال ۱۳۲۴ شمسی میلیون ها فیشی را که در تهیه لغت نامه دهخدا تهیه کرده بود، توسط مجلس شورای اسلامی به ملت ایران هدیه کرد. مجلس نیز قانونی تصویب کرد که این میراث عظیم چاپ و موسسه‌ای به نام لغت نامه دهخدا برای مدیریت کار چاپ و ادامه راه وی تاسیس شود.
مدتی پس از تصویب این قانون، دهخدا فوت کرد و از آن زمان به بعد کار هماهنگی و مدیریت لغت نامه به وصیت خود دهخدا به دکتر محمد معین سپرده شد.
ویژگی های لغت نامه دهخدا
لغت‌نامه دهخدا ویژگی‌های مهمی دارد که از آن میان میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- بخش بزرگی از واژگان ادبی زبان فارسی با معنای آن و کاربردشان در شعرها در لغت‌نامه بزرگ دهخدا وجود دارد.
- کلیه لغات فرهنگ‌های خطی و چاپی زبان فارسی در این اثر دیده می‌شود و بسیاری از اشتباهات گذشتگان در نقل آن‌ها تصحیح شده است.
- بسیاری از لغات ترکی، مغولی، هندی، عربی، فرانسوی، روسی، انگلیسی، المانی و زبان‌های متداول دیگر در زبان فارسی نیز در این فرهنگ آمده است.
- از دیگر ویژگی‌های این لغت‌نامه، این است که حروف حرکت‌دار در جلوی هر کلمه برای تلفظ صحیح کلمه در لغت نامه دهخدا وجود دارد.
- یک دوره مفصل دستور زبان فارسی هم در این اثر آمده است. انواع لغات فارسی و محلی، نام شهرها و روستاها، کلمات علمی و شاخص و حتی لغات عربی را میتوان در لغت‌نامه دهخدا پیدا کرد.
نظرات کاربران