هر آنچه باید در مورد پزشکی بدانید + بررسی تخصص‌های پزشکی در ایران

از بدو حیات، انسان همیشه به دنبال درمان یا حل مشکلات ایجاد شده در بدن خود بوده است. تقریبا نمی‌توان تاریخ دقیقی را برای آغاز علم پزشکی بیان کرد. پزشکی مستقیم‌ترین و بی واسطه‌ترین برخورد هر فرد با بدن و اساس وجود خودش است. برای همین طبیعی است که نتوان تاریخی را بیان کرد. اما آنچه امروز به عنوان علم پزشکی از آن یاد می‌شود، «پزشکی مدرن» است. علمی‌ که با گسترش روز افزون علوم گوناگون، به طور چشمگیری گسترش یافت.

پزشکی مدرن تنها بر پایه علم درمان و پیشگیری نیست، در واقع مجموعه‌ای دقیق به نام «علوم پزشکی» مانند حلقه‌های یک زنجیر در هم تنیده شده اند. پیشرفت هر یک، سبب پیشرفت در دیگری می‌شود. در کل اما آغاز و سرمنشا پزشکی مدرن به قرن 18 میلادی و عصر انقلاب صنعتی برمی‌گردد.

این رشته از همان قرن 18 دوره‌های متفاوتی را پشت سر گذاشته است. دلیل این تفاوت هم نیاز‌های متفاوت درمانی در سالیان مختلف بوده است. در زمان آغاز انقلاب صنعتی و پیش از آن، سطح بهداشت در جوامع بسیار پایین بوده است. از این رو گسترش و ایجاد بیماری‌های عفونیر، بیماری‌هایی که از باکتری‌ها و ویروس‌ها و… که می‌توانند از فردی به فرد دیگر و حتی از حیوانات به انسان منتقل شوند، زیاد بوده است. به طبع آغاز این رشته با درمان و پیشگیری از بیماری‌های عفونی بوده است.

تعریف پزشکی

علم و تمرین مراقبت از بیماران، مدیریت تشخیص، پیشگیری، پیش آگهی، درمان، تسکین آسیب و بیماری و ارتقای سلامت عمومی.

این تعریف علم پزشکی از نظر دانشگاه آکسفورد انگلستان است. با این حساب باید گفت که این رشته تنها مختص درمان و حل مشکلات نیست. تمامی‌روند‌های ذکر شده از تشخیص تا ارتقای سلامت باید به بهترین شکل صورت گیرد تا درمان یک آسیب یا بیماری با موفقیت به پایان رسد.

ریشه کلمه «پزشکی» یا «Medicine» از کلمه لاتین «medicus» به معنای «پزشک» گرفته شده است.

تاریخچه‌ای مختصر از پزشکی

علی رغم اینکه انجام ابتدایی‌ترین امور مربوط به پزشکی را حدود 4000 سال پیش تخمین زده اند، اما بسیاری بقراط را پایه گذار علم پزشکی می‌دانند. بقراط را پدر علم مدرن پزشکی می‌داند. او اولین فردی که روش برخورد منطقی در پزشکی را ارائه داد. همچنین او تقسیم بندی‌های مهمی‌مثل تقسیم بیماری‌ها به حاد و مزمن، اندمیک و اپیدمیک انجام داد. شایان ذکر است که بقراط اصطلاحاتی را وارد این رشته کرد که امروزه هنوز از آن‌ها استفاده می‌شود. کلماتی مانند:

• exacerbation: به معنای تشدید و بدتر شدن
• relapse: عود مجدد عفونت و اختلالی که پیش از این حل شده است.
• peak: قله یا اوج. مانند اوج یا پیک کرونا در دوران اپیدمی‌کووید-19 و…

سوگند بقراط، که دانشجویان رشته پزشکی پس از پایان آموزش خود، سوگند می‌خورند در تمام طول دوران طبابت خود به آن وفادار باشند، نیز از کار‌های وی بوده است. در ادامه می‌توان از “گالن” به عنوان یکی از اولین و بزرگترین، جراحان پزشکی نام برد. او جراحی‌های زیادی انجام داد و کتاب‌ها و یادداشت‌های او تا سالیان سال به عنوان منبع اصلی جراحی مورد استفاده قرار می‌گرفت.

بیماری‌های عفونی و گسترش پزشکی

یکی از مهمترین دوران این رشته، مربوط به قرن 19 و 20 است. در پایان قرن 19 میلادی، 30 درصد از موارد مرگ، به خاطر بیماری‌های عفونی بود. این عدد در پایان قرن 20 یعنی در سال 1999 به کمتر از 4 درصد رسید. تفاوتی چشمگیر. این تغییر تنها به خاطر پیشرفت علم پزشکی نبود، بلکه تطابق بهتر انسان با زندگی ماشینی و البته پیشرفت وسیع قوانین و مسائل بهداشتی، نقش بسزایی در این تغییر داشتند.

در زمان آغاز دوران ماشینی شدن، مشکلات پوستی و همچنین بیماری‌هایی که به خاطر ارتباط با مواد شیمیایی به وجود می‌آمد، بسیار زیاد بود. از طرف دیگر با گسترش شهر‌ها و عدم وجود امکانات بهداشتی مناسب، بیماری‌هایی مثل تیفوس و وبا واگیری زیادی داشتند. از طرف دیگر با گسترش ارتباطات و تایید «تئوری میکروبی» که اطلاعات بیشتری در مورد میکروارگانیسم‌ها یا همان موجودات میکروسکوپی در اختیار بشر قرار داد، کنترل مشکلات عفونی به خوبی انجام بپذیرفت.

اوج این دوران در اوایل و اواسط قرن 20 بود. زمانی که دانشمندان با کشف و گسترش موارد ضد باکتریایی (آنتی بیوتیک) جهش بزرگی در کنترل و درمان بیماری‌های عفونی ایجاد کردند.

دانشمندان اسلامی‌ و پزشکی

دانشمندان زیادی از سرزمین‌های اسلامی‌ به گسترش علم کمک کردند. اما در علم پزشکی نام دو دانشمند به صورت پررنگ‌تری وجود دارد. زکریای رازی و ابوعلی سینا.

شهرت پزشکان سرزمین‌های اسلامی‌ به این بود که آنان مطالب مربوط به این رشته را به زبانی آسان‌تر بیان و در اختیار عموم می‌گذاشتند. برای همین به گسترش سطح سلامت و بهداشت کمک شایانی کردند.

زکریای رازی

رازی اقدامات بسیار مهمی‌در مجموعه علوم پزشکی داشته است. از مهمترین دستاورد‌های او می‌توان به افتراق سرخک از آبله اشاره کرد. رازی کاشف الکل و نفت سفید نیز است.

رازی اولین کسی که است که رشته اطفال را علمی‌ تخصصی‌تر از پزشکی دانست. او را به پدر علم اطفال نیز می‌خوانند. وی کتاب‌هایی هم در زمینه اطفال نوشته است. همچنین رازی را پیشگام «پزشکی آزمایشی» یعنی مبتنی بر آزمون و خطال و آزمایش می‌دانند.

زکریای رازی اقدامات زیادی دیگر داشته است که در ادامه به اجمال می‌خوانیم:

• او را پیشگام علم چشم پزشکی و ایمونولوژی می‌دانند.
• بر طبق شواهد، رازی اولین کسی بود که بیماری «آسم» را تشخیص داد. همچنین اولین کسی بود که فرایند «تب» را یک مکانیسم دفاعی بدن دانست.

ابوعلی سینا

او را یکی از بزرگترین دانشمندان می‌دانند. کتاب قانون او در علم طب که نام انگلیسی آن «The Canon of Medicine» است، تا سال‌ها منبع اصلی آموزش و درمان در پزشکی بوده است. برخی از قوانین او در مورد علوم پزشکی هنوز هم مورد تایید هستند.

در ادامه باید گفت که دانشمندان اسلامی‌نقش مهمی‌ در پایه گذاری و پیشرفت علم آناتومی‌ و فیزیولوژی داشته اند.

علوم پزشکی چیست؟

مجموعه ای از رشته‌های مختلف که همگی به بیان و بررسی کارکرد بدن می‌پردازند. علوم پزشکی از ساده‌ترین موارد مثل زیست شناسی پایه تا موارد تخصصی دسته بندی می‌شود. مواردی مثل آناتومی، فیزیولوژی، پاتولوژی و… .

مجموعه این قبیل از علوم و تخصص‌ها را علوم پزشکی می‌نامند. اما برای شفاف سازی باید فرق بین علوم و تخصص‌ها (رشته‌های تحصیلی) را دانست.

تخصص‌ها و رشته‌ها در علوم پزشکی بیانگر حرفه آینده محصل هستند. به طور مثال فرد در رشته پزشکی، پرستاری یا علوم آزمایشگاهی درس می‌خواند. در هر کدام از این رشته‌ها با توجه به نیاز علوم مختلف تدریس می‌شود. علومی‌ مثل آناتومی، فیزیولوژی و… . از طرف دیگر این علوم مثل آناتومی‌، خود دارای رشته تخصصی برای تحصیل هستند.

در نظام تحصیلی ایران، PHD یا دکتری تخصصی همین علوم وجود دارد. به عنوان مثال دکتری تخصصی آناتومی (علوم تشریح)، بیوشیمی‌ و… . با بالاتر رفتن سطح مقاطع تحصیلی، دروس تخصصی‌تر و جزئی‌تر می‌شود. مثال ساده آن، رشته پزشکی است. ابتدا فرد مدرم دکتری عمومی‌ می‌گیرد به به طور نسبی اطلاعاتی از تمامی‌ بخش‌های بدن دارد. سپس در سطح بالاتر فرد یکی از تخصص‌های پزشکی را ادامه می‌دهد، به طور مثال تخصص چشم. حتی در ادامه هم تخصص چشم دقیق‌تر و تخصصی‌تر می‌شود. به طور مثال فرد در بخش «شبکیه چشم» فوق تخصص یا فلوشیپ (فرایند تحصیلی مشابه فوق تخصص) می‌گیرد.

برای دیگر رشته‌های علوم پزشکی مثل دندانپزشکی، داروسازی، مامایی و… نیز همین روند وجود دارد.

علوم پزشکی و علم پزشکی

اما در مورد رشته پزشکی قصد داریم، دقیق‌تر بحث کنیم. خصوصا در مورد این رشته در کشور. به طور کلی این علم به دو بخش کلی تقسیم می‌شود.

• بخش علوم پایه: علومی‌که در بسیاری از رشته‌ها تدریس می‌شود. علومی‌ که مانند الفبای رشته پزشکی هستند.
• بخش علوم بالینی و تخصصی: علوم تخصصی‌تر که روند برخورد با هر بیماری را نشان می‌دهد. در ادامه شامل تخصص‌های پزشکی نیز می‌شود.

در ادامه برخی از علوم هر دوره را بررسی می‌کنیم خواهیم کرد. همچنین با تخصص‌های رشته پزشکی و البته دکتری عمومی‌ پزشکی در ایران آشنا خواهیم شد.

علوم پایه

• آناتومی: علم مطالعه و بررسی ساختار بدن. مثل ساختار ماهیچه، استخوان و عروق.
• بیوشیمی: علم مطالعه شیمی‌در بدن موجودات.
• جنین شناسی: مطالعه چگونی ایجاد، رشد و تکامل جنین در بدن.
• بافت شناسی: مطالعه ساختار بدن به صورت میکروسکوپی.
• ایمونولوژی: بررسی و مطالعه سیستم ایمنی بدن.
• اپیدمیولوژی: علم بررسی و مطالعه کلیات بیماری و اثر آن بر جوامع مختلف. مثل بررسی ریسک فاکتورها، تنوع و غیره.
• ژنتیک: بررسی و تحقیق بر روی ژن‌های سازنده بدن.
• فیزیولوژی: علم بررسی چگونگی فعالیت و عملکرد بدن.
• پاتولوژی: علمی‌ است که به بررسی روند ایجاد بیماری و اثرات آن روی بدن می‌پردازد.
• میکروبیولوژی: بررسی و مطالعه نحوه زندگی و رشد موجودات میکروسکوپی مثل باکتری و… .
• فارماکولوژی: مطالعه داروها و اثرات آن‌ها روی بدن.

علوم بالینی

• فارماکولوژی و پاتولوژی به صورتی بالینی (در ارتباط با بیماری‌ها و بیمار).
• جراحی
• اطفال
• داخلی (شامل گوارش، کلیه، قلب و عروق و… ).
• زنان و زایمان
• گوش، حلق و بینی
• ارتوپدی
• اورژانس و… .

رشته پزشکی در ایران

اولین دوره از مقطع تحصیلات پزشکی، دوره عمومی‌ است. در نهایت پس از گذراندن 7 سال دوره عمومی‌ به پایان می‌رسد. این مقطع (7 سال) دارای بخش‌های گوناگونی است. که به‌ترتیب زیر است:

• علوم پایه: 2.5 سال اول رشته «پزشکی عمومی» است. در این دوره علومی‌ که در بالا ذکر شد، گذرانده می‌شود.
• فیزیوپات: این دوره مقدمه ای بر آغاز کار درمانی و بالینی است. به نوعی الفبای کار درمانی و بالینی است.
• کارآموزی: افراد در بیمارستان امور مربوطه به حوزه پزشکی و درمانی را می‌آموزند.
• کارورزی: فرایند تحصیلی فرد تقریبا به پایان رسیده است. در این دوره فرد به عنوان یک پزشک به تمرین آنچه آموخته است، می‌پردازد.

پس از پایان دوره عمومی، افراد با رعایت شرایط مربوطه، می‌توانند در آزمون «دستیاری یا رزیدنتی» شرکت کنند. در ادامه به ادامه تحصیل در مقطع تخصص بپردازند. این دوره نیز بین 3 تا 5 سال (با توجه به رشته) زمان نیاز دارد.

پس از این دوره نیز امکان ادامه تحصیل در مقطع فوق تخصص و فلوشیپ (به نوعی معادل فوق تخصص است) را دارند. در تمامی‌ تغییر مقطع‌ها، پیش شرطی‌هایی وجود دارد که باید رعایت شوند. به طور مثال در بعضی موارد نیاز به گذراندن دوره طرح است.

طرح دوره ای است که پزشک پس از فارغ از التحصیلی از مقطع مورد نظر، باید مدتی (عموما 2 سال) در مناطقی که کمتر از پزشک برخوردارند، خدمت کند.

فلوشیپ و فوق تخصص چیست + تفاوت؟

فلوشیپ در نگاه ساده معادل فوق تخصص است. اما از جهاتی متفاوت است مثل طول دوره. به طور دقیق‌تر فلوشیپ، به معنای دوره تکمیلی تخصص است. گذراندن این دوره نیز به معنای دریافت مدرک فوق تخصص نیست. زمان این دوره نیز به طور حداکثری کمتر از 2 سال است (حدود 18). زمان دوره تحصیلات تکمیلی پزشکی یا فلوشیپ، در هر رشته متفاوت است.

در رشته‌های فوق تخصصی فرد 2 تا 3 سال باید به تحصیل بپردازد. بعد از فارغ التحصیلی نیز مدرک فوق تخصصی دریافت خواهد کرد.

بعضی از رشته‌های «تخصص» در کشور دارای دوره فوق تخصصی هستند. برخی نیز تنها فلوشیپ دارند. هر چند ممکن است برخی از رشته‌های تخصصی هر دو را داشته باشند.

نکته دیگر این است که برای ورود به دوره فلوشیپ و فوق تخصص نیاز به «داشتن مدرک رشته پیش نیاز» است. به طور مثال برای ورود به «فوق تخصص گوارش» نیاز به داشتن مدرک «تخصص داخلی» است. افراد فارغ التحصیل شده از «چشم پزشکی» نمی‌توانند وارد این رشته فوق تخصصی شوند.

برخی از رشته‌های فوق و فلوشیپ نیز بین چند رشته مشترک اند. یعنی رشته پیش نیاز تنها یک رشته نیست. برای مثال فلوشیپ «سم شناسی بالینی». افرادی که دارای مدرک تخصصی از رشته‌های کودکان، طب اورژانس، داخلی، بیهوشی و پزشکی قانونی باشند، می‌توانند در این دوره فلوشیپ را بگذرانند.

در نهایت برای ورود به این رشته‌ها نیز شرایطی مانند آزمون‌های مختلف، ظرفیت و… وجود دارد.

بررسی تخصص‌های پزشکی در ایران

در این بخش سعی شده است، تمامی‌ تخصص‌های پزشکی موجود در ایران همراه با اکثر رشته‌های فوق تخصصی و فلوشیپ‌های مربوطه کنارهم جمع شوند (بر اساس آخرین ویرایش دفترچه‌های سنجش پزشکی سال 1399).

متخصص داخلی

یکی از سخت‌ترین و پیچیده‌ترین رشته‌های تخصصی است. طیف کاری و درمانی این رشته نیز بسیار وسیع است. متخصصین این رشته از بیماران بستری تا بیمارن اورژانسی را ویزیت می‌کنند. در کل این رشته به بررسی مشکلات ارگان‌ها و اندام‌های داخلی بدن می‌پردازد. رشته «داخلی» در بخش فوق تخصصی بسیار جزئی‌تر است. در صورت نیاز متخصص داخلی بیمار را به فوق تخصص یا پزشک مورد نظر ارجاع می‌دهد. متخصص داخلی در امور زیر تخصص دارد:

• کلیه و نفرولوژی
• کبد و گوارش
• روماتولوژی (علم مفاصل و عضلات)
• قلب و عروق (هرچند تخصص جدای آن وجود دارد. اما متخصص داخلی هم تا حدودی به آن مسلط است).
• غدد
• ریه
• خون و سرطان

فوق تخصص داخلی	کلیه و مجاری ادراری / گوارش و کبد / غدد و متابولیسم / روماتولوژی / قلب و عروق / ریه / خون و سرطان (اونکولوژی) / آلرژی و ایمونولوژی بالینی
فلوشیپ‌های داخلی	سم شناسی بالینی / پزشکی خواب / پیشگیری و کنترل عفونت‌های بیمارستانی / طب تسکینی

متخصص جراحی عمومی

از دیگر رشته‌های سخت و حیاتی است. پزشکان تخصص «جراحی عمومی» با پزشکان عمومی‌ متفاوت هستند. آنان متخصص جراحی عمومی‌ هستند، یعنی اینکه توانایی انجام عمل جراحی روی تمامی‌ اعضا و بافت‌ها را دارند. هر چند که فلوشیپ و فوق تخصص‌های زیادی دارد، اما در مواقع اورژانسی این متخصصین توانایی انجام عمل‌های جراحی سایر رشته‌های تخصصی مثل زنان و زایمان، ارتوپدی، اورولوژی و حتی در برخی مواقع اعمال جراحی مغز و اعصاب را دارند.

در حالت معمول نیز طیف اعمال جراحی و درمانی این متخصصین بسیار وسیع است. از جراحی‌های تیروئید و گوارش گرفته تا مشکلات مقعدی مثل هموروئید و بواسیر و جراحی‌های زیبایی و مشکلات پستان.

فوق تخصص‌های جراحی عمومی	قلب و عروق / کودکان / توراکس (قفسه سینه) / پلاسیتک،‌ترمیمی‌ و سوختگی / جراحی عروق محیطی و‌تروما
فلوشیپ‌های جراحی عمومی	جراحی عمومی‌درون بین / مراقبت‌های ویژه کودکان / جراحی سوختگی / جراحی سر و گردن / جراحی دست / جراحی سرطان / طب تسکینی / جراحی بیماری‌های پستان / کولورکتال / کبد، پانکراس، کیسه صفرا و پیوند اعضای داخلی شکم

متخصص طب اورژانس

از جمله مهمترین (شاید مهمترین) تخصص‌های پزشکی است. دلیل واضح آن این است که مستقیما با «زنده نگه داشتن» و جان افراد سروکار دارند. نیازمند دانش بسیار زیاد و البته توانایی زیاد برای عملی کردن دانش، هستند. از طرف دیگر این پزشکان باید از تمرکز و کنترل اعصاب خوبی برخورددار باشند تا بتوانند دانش خود را به سرعت به عمل تبدیل کنند.

بعضا اهمیت رشته «طب اورژانس» کم تلقی می‌شود. در صورت وجود درد‌های ناگهانی، تصادف، آسیب شدید و ناگهانی، حوادث غیر مترقبه، حتی اختلال یا مشکل در ساعاتی که درمانگاه یا پزشکان حضور ندارند و… باید به اورژانس مراجعه کرد. حتی در زمان‌های عادی روزمره نیز اورژانس محلی برای غربالگری، تشخیص و انجام اقدامات اولیه و ضروری است تا فرد برای انجام کارهای تشخیصی و درمانی جدی‌تر (درصورت نیاز) به بخش و درمانگاه‌های بیمارستان ارجاع شود.

فوق تخصص‌ طب اورژانس	موارد فوق تخصصی این رشته در قالب فلوشیپ هستند.
فلوشیپ طب اورژانس	سم شناسی بالینی

متخصص ارتوپدی

تخصص اصلی این پزشکان جراحی استخوان و مفاصل است. اصلاح، جراحی و درمان شکستگی‌ها استخوان، ستون فقرات و مفاصل‌، ترمیم و درمان مشکلات مربوط به تاندون، رباط، مینیسک و اعصاب محیطی (مثل اعصاب دست و پا)،دررفتگی، مشکلات استخوانی و اسکلتی مادرزادی، تعویض برخی مفاصل، آرتروز و… از جمله کارهای تخصصی، متخصصان ارتوپدی است.

فوق تخصص‌های ارتوپدی	—
فلوشیپ‌های ارتوپدی	جراحی ستون فقرات / جراحی دست / جراحی زانو / جراحی هیپ و لگن / جراحی تومور‌های اسکلتی و عضلانی / ارتوپدی کودکان / طب توان بخشی ضایعات نخاعی و ستون فقرات

متخصص زنان و زایمان

از آنجایی که فرایند‌های طبیعی بدن زنان، دچار پیچیدگی‌های خاصی است، مثل بارداری، قاعدگی و…، زنان نیازمند متخصص ویژه خود هستند. طیف کاری یک متخصص زنان نیز زیاد است. از اعمال جراحی مثل عمل‌های زیبایی زنانه و سزارین گرفته تا اعمال غیر جراحی مثل درمان و تشخیص بیماری‌های زنانه. حتی فرایند‌های مربوط به بارداری و نازایی نیز در طیف کاری یک متخصص زنان و زایمان قرار می‌گیرد. هم اکنون تمامی‌ پذیرفته شدگان این رشته زنان هستند. یعنی یکی از شروط قبولی، جنس مونث بودن است. هرچند از زمان‌های قدیم پزشکان مرد نیز وجود دارند که متخصص زنان و زایمان هستند.

تخصص زنان و زایمان نیز دارای فلوشیپ است (فوق تخصص ندارد).

رشته‌های فوق تخصصی زنان و زایمان	—
فلوشیپ‌های زنان و زایمان	انکولوژی زنان / جراحی عمومی‌درون بین زنان / ناباروری / طب مادر و جنین / اختلالات کف و لگن در زنان

متخصص جراحی کلیه و مجاری ادراری یا ارولوژی

مشکلات مربوط به کلیه و مجاری ادراری اگر نیاز به عمل جراحی داشته باشند، مربوط به این پزشکان است. اما درمان دارویی بیشتر در حیطه فعالیت متخصصان داخلی و فوق تخصص‌های کلیه است. درمان‌های مربوط به ناباروری در مردان نیز در حیطه فعالیت این رشته است. بیماری‌های مربوطه به پروستات، دستگاه تناسلی مردان، سنگ‌های کلیوی و انواع بی اختباری ادراری نیز در تخصص این پزشکان است.

رشته‌های فوق تخصصی ارولوژی	—
فلوشیپ‌های ارولوژی	پیوند کلیه / سرطان‌های دستگاه اداری – تناسلی / اندويورولوژی / ارولوژی زنان / آندرولوژی / ارولوژی کودکان / ارولوژی‌ ترمیمی

متخصص اطفال یا کودکان

از دیگر تخصص‌های مهم و اصلی در پزشکی است. معمولا طیف بیماران این پزشکان، کودکان (تا زیر 14 سال) هستند. تخصص اطفال به بیماری، اختلالات و مشکلات کودکان می‌پردازد. بررسی تمامی‌ جنبه‌های رشد کودک هم در زمره کار‌های این رشته است. برخی از کودکان نیز با بیماری‌های مادرزادی مثل شکاف لب و… متولد می‌شوند، که بررسی این اختلالات مادرزادی نیز در تخصص این پزشکان است.

رشته‌های فوق تخصصی کودکان	قلب کودکان / طب نوزادی و پیرامون تولد / خون و سرطان کودکان / ریه کودکان / روماتولوژی کودکان / مغز و اعصاب کودکان / غدد و متابولیسم کودکان / عفونی کودکان / گوارش کودکان / کلیه کودکان / آلرژی و ایمونولوژی بالینی
فلوشیپ‌های کودکان	مراقبت‌های ویژه کودکان / سم شناسی بالینی / پیشگیری و کنترل عفونت بیمارستانی / پزشکی خواب کودکان

متخصص پاتولوژی یا آسیب شناسی

کار این متخصصان را می‌توان در آزمایشگاه‌های پاتولوژی دید. این پزشکان در تشخیص بافت شناسی و آسیب‌های ایجاد در بافت به شکل میکروسکوپی تخصص دارند. مثلا برای تشخیص نمونه برداشته شده از یک بافت یا پس از خارج کردن یک توده از بدن، پاتولوژیست بافت را بررسی می‌کند.

رشته‌های فوق تخصصی آسیب شناسی	—
فلوشیپ‌های آسیب شناسی	سیتوپاتولوژی / مولكولار پاتولوژی و سيتوژنتيک / آسیب شناسی پوست / آسیب شناسی چشم / هماتوپاتولوژی

متخصص بیماری‌های مغز و اعصاب یا نورولوژی

در برخی از موارد ممکن این تخصص با روانپزشکی اشتباه گرفته شود. چراکه در برخی موارد به روانپزشک، «اعصاب و روان» نیز گفته می‌شود. اما این دو مورد از هم جدا هستند. نورولوژیست در درمان و تشخیص مشکلات مربوط به مغز که نیاز به عمل جراحی ندارند، تخصص دارد. اختلالاتی مثل تشنج، صرح، سکته مغزی، لرزش بدن، برخی کمردرد‌ها، مشکلات حافظه، سردرد و سرگیجه، ام اس و… .

فوق تخصص‌های مغز و اعصاب	—
فلوشیپ‌های مغر و اعصاب	روانپزشکی عصبی و نورولوژی رفتاری / صرع / نوروماسکولار / نوروواسكولار اينترونشن / پزشکی خواب / ام اس یا مولتیپل اسکلروزیس / طب توانبخشی ضايعات نخاعی و ستون فقرات / بيماری‌های عروقی مغز و سكته مغزی

متخصص بیماری‌های قلب و عروق

یکی از فوق تخصص‌های رشته داخلی نیز همین رشته است. اما معمولا پزشکان از ابتدای دوران تخصص وارد این رشته می‌شوند. تخصص «بیماری‌های قلب و عروق» شامل تمامی‌ بیماری‌های دستگاه گردش خون است. اختلالاتی مثل تپش قلب، سکته و انفارکتوس، آریتمی‌ قلبی، نارسایی قلب و مشکلات عروقی در زمره تخصص این پزشکان است. علائمی‌ مثل، درد قفسه سینه، درد در پشت یا فک و یا حتی دست و… می‌تواند از علائم مشکلات قلبی باشد. این رشته را نباید با فوق تخصص جراحی عروق و جراحی قلب اشتباه گرفت. متخصصین قلب معمولا عمل‌های سنگین قلبی انجام نمی‌دهند.

فوق تخصص‌های قلب و عروق	—
فلوشیپ‌های قلب و عروق	اقدامات مداخله‌ای قلب و عروق بزرگسال / اکوکاردیوگرافی / الكتروفيزيولوژی بالينی قلب / نارسایی قلب و پیوند / بيماری‌های مادرزادی قلب در بالغين / تصويربرداری قلب و عروق

متخصص بیماری‌های عفونی و گرمسیری

کار اصلی این پزشکان، پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌های واگیردار و منتقله از میکروارگانیسم‌ها مثل ویروس، باکتری، انگل، حشرات و قارچ‌ها است. علائم این بیماری‌ها بسیار شایع است مثل تب، اسهال و اسفراغ و… . حتی این بیماری‌ها به خاطر گزش حشرات نیز ممکن است ایجاد شوند.

فوق تخصص‌های بیماری‌های عفونی و گرمسیری	—
فلوشیپ‌های بیماری‌های عفونی و گرمسیری	پيشگيری و كنترل عفونت‌های بيمارستانی / ایدز (HIV/AIDS) بالينی / بيماری‌های عفونی در بيماران مبتلا به نقص ايمنی و پيوند

متخصص بیهوشی

تخصص بیهوشی نیز از جمله رشته‌هایی است که مباحث فوق تخصصی زیادی دارد. از آن جهت که بیهوش کردن انسان به معنی نزدیک کردن او به آخرین مرحله هوشیاری یا به تعبیری زنده بودن است، برای همین نیازمند یک تخصص جداگانه است. از طرف دیگری برخی از بیماری‌ها سبب می‌شوند تا روند بیهوشی متفاوت باشد. امروزه حیطه فعالیت این رشته وسیع‌تر شده است. اقداماتی مثل کنترل و تسکین درد و مراقبت‌های ویژه. هر چند بیشتر فعالیت‌های این متخصصان در اتاق عمل است.

فوق تخصص‌های بیهوشی	مراقبت‌های ویژه پزشکی
فلوشیپ‌های بیهوشی	بیهوشی قلب / بیهوشی کودکان / بیهوشی مغز و اعصاب / مراقبت‌های ویژه کودکان / درد / سم شناسی بالینی / بیهوشی ناحیه ای / پزشکی خواب / طب تسکینی / يهوشی پيوند اعضای داخلی شكم

متخصص بیماری‌های پوست

متخصصین پوست تنها به انجام امور زیبایی نمی‌پردازند. هر چند امروزه در کشور این رشته تنها با زیبایی شناخته می‌شود. اما بیماری‌های پوست جزوی از پیچیده‌ترین بیماری‌های پزشکی هستند. از مشکلاتی چون سلولیت گرفته تا عفونت‌های قارچی، اگزما و بیماری‌های جدی‌تر مثل انواع سرطان پوست. کارهای زیبایی این رشته نیز بسیار وسیع و متنوع اند، مانند تزریق ژل و فیلر، تزریق چربی و… . به این متخصصین، «درماتولوژیست» نیز می‌گویند. درم به معنای «پوست» است. همچنین فعالیت این متخصصین در زمینه پوست، مو و ناخن است. پس یعنی مشکلات مو مثل شوره، قارچ و… نیز در تخصص آنان است. بیماری‌های ناخن نیز مختلف هستند. حتی ممکن است مشکلات ناخن، یک علامت بالینی از یک بیماری دیگر باشند. از بیماری‌های مختص ناخن می توان به قارچ ناخن و از علائم بیماری‌های اندام دیگر که در ناخن هم دارای علامت هستند به کم خونی ناشی از فقر (کمبود) آهن اشاره کرد.

فوق تخصص‌های پوست	—
فلوشیپ‌های پوست	آسیب شناسی پوست / پوست کودکان

جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات

به نوعی جراحی مغز و اعصاب و رشته «بیماری‌های مغز و اعصاب» تکمیل کننده یکدیگر هستند. این رشته اعمال جراحی مربوط به مغز و نخاع و ستون فقرات را شامل می‌شود. از روتین‌ترین فعالیت‌های این پزشکان درمان و جراحی ضربه مغزی، خونریزی مغزی، تومور‌های مغز و نخاع، فتق و اختلالات ستون فقرات، شکستگی جمجمه و… است. اعمال جراحی مغز و اعصاب بسیار سخت و دشوار هستند. بعضا برخی از عمل‌های جراحی برای ساعات زیادی طول می‌کشد. علت این است که مغز و نخاع، بافت‌های حساسی هستند و باید کمترین زخم، برش و… در هنگام جراحی در آن‌ها ایجاد شود.

فوق تخصص‌های جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات	—
فلوشیپ‌های جراحی مغز و اعصاب و ستون فقرات	جراحی ستون فقرات / جراحی مغز و اعصاب کودکان / نوروواسكولار اينترونشن / استروتاكسی و فانكشنال مغز و اعصاب / طب توانبخشی ضايعات نخاعی و ستون فقرات

متخصص چشم پزشکی

علیرغم اندازه بسیار کوچک چشم، اما از لحاظ عملکردی، چشم بسیار ارگان پیچیده‌ای است. چشم پزشکان علاوه بر درمان دارویی، اعمال جراحی نیز روی چشم انجام می‌دهند. اکثر جراحی‌ها «میکرو سرجری» است. یعنی جراحی‌های کوچک و دقیق که معمولا با دستگاه‌های خاص انجام می‌شود. عمل آب سیاه یا گلوکوم و آب مروارید یا کاتارکت از جمله اعمال جراحی شایع در این رشته هستند. هر چند امروزه با پیشرفت دستگاه‌های جراحی، جراحی‌هایی برای حذف عینک نیز انجام می‌شود. مثل لازک و لیزیک. فعالیت‌های دیگر مثل معاینه چشم، بررسی مشکلات بینایی، انحراف چشم و… نیز در تخصص این پزشکان است.

فوق تخصص‌های چشم پزشکی	—
فلوشیپ‌های چشم پزشکی	بيماری‌های قرينه و خارج چشمی‌/ ويتره و رتين / جراحی پلاستيك و‌ ترميمی‌ چشم / گلوکوم / چشم پزشكی كودكان و انحراف چشم / آسیب شناسی چشم

متخصص رادیولوژی (تفسیر و تشخیص تصویربرداری)

رشته رادیولوژی از جمله رشته‌هایی است که پزشک چندان با بیمار برخورد ندارد. مگر در برخی زمینه‌ها مثل سونوگرافی. بیشتر کار این پزشکان تشخیصی است. معمولا متخصصین رادیولوژی فرایند درمانی خاصی انجام نمی‌دهند. پزشک متخصص در تهیه تصاویر نقشی ندارد. تکنسین یا کارشناسی رادیولوژی در تهیه اکثر تصاویر نقش دارد (به جز مواردی اندک). از طرف دیگر تفسیر و تشخیص عکس‌های پزشکی و رادیولوژی کار پیچیده و دقیقی است. غیز از متخصصین رادیولوژی پزشکان متخصص در فیلد کاری خود نیز قادر به تفسیر عکس‌ها هستند. اما رادیولوژیست‌ها قدرت تفسیر این تصاویر را فارغ از محل آن، دارند. MRI، سونوگرافی، سی تی اسکن، رادیوگرافی و… از معمول‌ترین متد‌های تصویربرداری هستند.

در ادامه نباید تخصص رادیولوژی را با تخصص «رادیوانکولوژی» یا متخصص پرتودرمانی اشتباه گرفت. متخصص پرتودرمانی با استفاده از اشعه‌های مخصوص به درمان سرطان کمک می‌کند.

فوق تخصص‌های رادیولوژی	—
فلوشیپ‌های رادیولوژی	تصویر برداری قلب و عروق / نوروواسكولار اينترونشن / رادیولوژی مداخله‌ای / رادیولوژی زنان

متخصص رادیوانکولوژی یا رادیوتراپی یا پرتودرمانی

همانطور که در بالا گفته شد نیز این پزشکان با استفاده از پرتو اقدام به از بین بردن سلول‌های سرطانی می‌کنند. این نوع از درمان نیز عوارض دارد. مانند شیمی‌درمانی.

فوق تخصص پرتودرمانی	—
فلوشیپ پرتودرمانی	طب تسکینی

متخصص روانپزشکی یا مغز و اعصاب

متاسفانه هنوز هم بار کلمه روانپزشکی در ایران منفی است. اما باور صحیح این است که بسیاری از مشکلات روان و ذهن هم مانند جسم به راحتی قابل تشخیص و حل هستند. حتی بسیاری از مشکلات روان بسیار ساده و همه‌گیر هستند. روانپزشکی با روانشناسی نیز متفاوت است. روانشناسان درمان بدون دارو انجام می‌دهند و تنها راه و روش و سبک فکر و زندگی را عوض می‌کنند. اما روانپزشک اجازه تجویز دارو نیز دارد.

بسیاری از بیماری‌های شایع مثل افسردگی، اضطراب، اختلال وسواس،‌ترک مواد و الکل، بیش یا کم فعالی، اختلالات جنسی و حتی برخی از بیماری‌هایی جسمی‌ در تخصص روانپزشکان است. در نهایت مراجعه به روانپزشک نه تنها کار بدی نیست، بلکه برای سلامت در بسیاری از مواقع ضروری و صحیح است. نباید باور منفی داشت.

فوق تخصص‌های روانپزشکی	روانپزشک کودک و نوجوان
فلوشیپ‌های روانپزشکی	روانپزشکی نظامی‌/ روانپزشكی عصبی و نورولوژی رفتاری / طب روان تنی / روان درمانی / روانپزشکی سالمندان / پزشکی خواب / طب روان-جنسی

متخصص گوش، حلق و بینی و جراحی سر و گردن (ENT)

این باور که این متخصصین تنها به انجام عمل زیبایی بینی می‌پردازند، بسیار اشتباه است. چراکه این تخصص با مناطق مهم بدن انسان در ارتباط است. مشکلات حنجره، بینی، تومور‌های سر و گردن و مشکلات فک و صورت در تخصص این پزشکان است.

مشکلات بینی، تنها مربوط به زیبایی نیست. پولیپ‌های بینی، مشکلات سینوس و شکستگی بینی از جمله شایع‌ترین مشکلات مربوط به بینی است. مشکلات گوش مانند پارگی پرده گوش یا حتی مشکلات شنوایی نیز طیف کاری متخصص ENT یا گوش، حلق و بینی است.

فوق تخصص‌های گوش، حلق و بینی یا ENT	—
فلوشیپ‌های گوش، حلق و بینی یا ENT	اتولوژی – نورواتولوژی / بینی و سینوس / لارينگولوژی / جراحی سر و گردن / پزشکی خواب

متخصص پزشکی هسته‌ای

در واقع این رشته، زیرشاخه‌ای از تصویربرداری در پزشکی است. در این نوع از تصویربرداری از خواص هسته‌ای استفاده می‌شود. منظور استفاده از اندکی ماده رادیواکتیو برای تشخیص است. از این نوع تصویربرداری می‌توان در بسیاری از اختلالات از سرطان و مشکلات قلبی – ریوی گرفته تا مشکلات گوارشی و مغز استفاده کرد. به نوعی از این تصویربرداری برای بازسازی عملکرد بافت استفاده می‌شود. طبیعتا فرایند‌های انجام کار نیز پیچیده است.

متخصص طب کار (پزشکی کار)

یکی از تخصص‌های جالب، کلیدی و ارزشمند که در عموم جا نیفتاده است، طب کار است. همانطور که از نام آن هم مشخص است، تخصص این پزشکان مربوط به محیط‌های کار است. طبیعتا برای هر کاری از نظر جسمانی و روانی پیش نیازهایی لازم است. به طور کلی این متخصصین قبل، حین و بعد از آغاز کار بر روند جسمانی و روانی فرد نظارت می‌کنند تا از آسیب‌های احتمالی جلوگیری و اگر آسیب و مشکلی رخ داد، بتوان در سریع‌ترین زمان ممکن آن را حل کرد. مثال بسیار ساده این کار، افراد مشغول به کار در کارخانه‌ها یا معادن هستند. چراکه به طور مستمر با مواد شیمیایی روبرو هستند. این مواد روی قسمت‌های مختلف بدن همچون ریه می‌توانند اثرات نامطلوبی بگذارند. وظیفه اصلی این متخصصین کمک به تامین سلامت در محیط‌های شغلی است.

فوق تخصص‌های طب کار	—
فلوشیپ‌های طب کار	پزشکی خواب

متخصص پزشکی قانونی

همانطور که از نام آن هم مشخص است، متخصصین این رشته با آموزش‌های مختلفی که می‌گیرند، در تعیین علل مرگ‌های ناگهانی یا موارد مشکوک فعالیت می‌کنند. همچنین این پزشکان به تشخیص و درمان انواع مسمویت‌های نیز می‌پردازند. از دیگر فعالیت‌های متخصصین این رشته می‌توان به :

• مشاوره و کارشناسی در امور پزشکی دارای ابعاد قانونی به مراجع قضایی، دانشگاهی و… .
• تشخیص صدمات روحی و جسمانی ناشی از‌ تروما یا ضربه و تطابق آنان با قوانین.
• تشخیص علت فوت و… .

فوق تخصص‌های پزشکی قانونی	—
فلوشیپ‌های پزشکی قانونی	سم شناسی بالینی

متخصص پزشکی فیزیکی و توانبخشی (طب فیزیکی)

متخصصان این رشته با استفاده از تزریق، مواد دارویی و روش‌های فیزیکی و الکتریکی به درمان معلولیت، مشکلات عضلانی، اسکلتی و ساختاری می‌پردازند. شباهت‌هایی هم این رشته به فیزیوتراپی دارد. اما متخصصین این رشته از دارودرمانی و دیگر موارد که نیازمند به دانش پزشکی هست، نیز استفاده می‌کنند.

فوق تخصص‌های پزشکی فیزیکی و توانبخشی (طب فیزیکی)	—
فلوشیپ‌های پزشکی فیزیکی و توانبخشی (طب فیزیکی)	نوروماسکولار / طب توانبخشی ضايعات نخاعی و ستون فقرات

متخصص پزشکی ورزشی

به طور کلی دو فعالیت مهم این متخصصین اول در زمینه پزشکی و سلامت ورزشکاران حرفه‌ای است. دوم استفاده از ورزش برای سلامت عموم. به طور مثال ورزش‌های متناسب برای افراد با وضعیت‌های متفاوت.

متخصص طب هوا و فضا

از جمله تخصص‌های نوپا در ایران است. از حدود سال 1389 این رشته به آزمون دستیاری اضافه شد. این رشته به پزشکی در افرادی می‌پردازد که شغل‌هایی دارند که روی زمین انجام نمی‌شود. مشاغل فرودگاهی، سایت‌های موشکی، محل‌های فعالیت‌های فضایی و… .

متخصص پزشکی اجتماعی

از جمله رشته‌های مهم در سلامت جامعه است. اگر فعالیت‌های مربوط به این رشته با دقت و صحیح انجام شوند و اهمیت لازم به آن داده شود، سلامت جامعه پیشرفت چشمگیری خواهد کرد. علیرغم اینکه فعالیت این متخصصین در زمینه درمان و انجام کار کلینیکی نیست اما باید جدی گرفته شود. از طرف دیگر زمینه انجام فعالیت‌های پژوهشی در این متخصصین بیشتر است. برخی از وظایف متخصصین این حوزه به شرح زیر است:

• خدمات پیشگیری بالینی در سطح فردی و خانوادگی مثل مشاوره پزشکی و غربالگری.
• اراده خدمات پیشگیری مثل برنامه ریزی و اجرای غربالگری، ایمن سازی و… .
• برنامه ریزی، مدیریت و پایش سیستم سلامت.
• ارزیابی سلامت جامعه و… .

بررسی چند فوق تخصص و فلوشیپ پزشکی

در کل 26 رشته فوق تخصصی وجود دارد. بقیه موارد فوق تخصصی در قالب فلوشیپ دسته بندی می‌شوند. در ادامه چند مورد از رشته‌های مهم فوق تخصصی را بررسی می‌کنیم.

نکته مهم این است که باید دانست پزشکان فوق تخصص، همچنان توانایی انجام کارهای مربوط به رشته تخصص خود را نیز دارند. داشتن فوق تخصص به معنای داشتن دقت، دانش و تحصیل بیشتر در یک بخش خاص از رشته تخصصی است. به طور مثال فوق تخصص گوارش به اصول اصلی تخصص داخلی نیز مسلط است چراکه رشته وی در تخصص، داخلی بوده است.

فوق تخصص گوارش و کبد

این پزشکان دارای تخصص داخلی هستند. بررسی بیماری و اختلالات مربوط به کبد، صفرا و دیگر بخش‌های دستگاه گوارش در تخصص این افراد است. انجام آندوسکوپی، کولونسکوپی و… . بررسی بیماری‌هایی چون هپاتیت، سیروز، مشکلات دفع و… مربوط به این رشته است.

فوق تخصص روماتولوژی

از جمله رشته‌های فوق تخصصیِ داخلی است. این رشته با مشکلات بافت همبند و استخوان سروکار دارد. بیشتر تمرکز متخصصین این رشته بر روی ایمنی شناسی است. چراکه بسیاری از مشکلات و بیماری‌های این رشته از سیستم ایمنی و بیماری های خود ایمنی سرچشمه می‌گیرند. مشکلات تاندون، خارج مفصلی و مفصلی، ستون فقرات و… جزوی از زمینه فعالیت این رشته است. تفاوت فوق تخصص روماتولوژی با ارتوپدی زیاد است. چرا که ارتوپدی به جراحی نیز می‌پردازد. از جهت دیگر روماتولوژیست بیشتر به درمان بیماری‌هایی که منشا خودایمنی دارند، می‌پردازد. بیماری‌هایی نظیر پسوریازیس، واسکولیت، آرتروئید روماتوئید و… .

فوق تخصص کلیه یا نفرولوژی

تفاوت این رشته با اورولوژی بیشتر در اعمال جراحی است. ارولوژیست جراح کلیه و مجاری ادراری و تناسلی است. فوق تخصص کلیه زیاد با مشکلات تناسلی سروکار ندارد و بیشتر تمرکزش بر روی مشکلات دفع ادرار و کلیوی است. این رشته بیشتر با درمان دارویی و تشخیص و پیشگیری مرتبط است.

فوق تخصص غدد

شباهت این رشته با تخصص داخلی بیشتر از بقیه موارد فوق تخصصی است. چراکه بسیاری از اعضای بدن را در برمی‌گیرد. بیماری‌های مربوط به غدد، مثل دیابت، تیروئید و حتی تخمدان (بخش هورمونی تخمدان) در زمینه فعالیت‌های این رشته هستند.

فوق تخصص ریه

بیماری‌های ریه به دلایل مختلفی ایجاد می‌شوند. از آسیب به پرده اطراف ریه تا مشکلات مربوط به اعصاب و عفونت. بیماری‌های ریوی مثل آسم، COPD، سل و… . امروزه به خاطر مشکلات محیط زیستی و استفاده بیشتر از سیگار بسیار شایع هستند.

فوق تخصص خون و سرطان شناسی (انکولوژی)

حیطه فعالیت این پزشکان بیشتر مرتبط با سرطان است. تشخیص، درمان، نمونه برداری، پیگیری وضعیت بیمار مبتلا به سرطان و… از جمله وظایف فوق تخصص خون و سرطان است.

فوق تخصص جراحی قلب

تقریبا همگان با جراحی باز قلب آشنایی دارند. اما جراحی قلب شامل فعالیت‌های بسیار پیچیده‌ای است. پیوند قلب،‌ترمیم و جایگزینی دریچه‌های قلب و همچنین جراحی مشکلات عروقی از دیگر وظایف پزشکان این حوزه است. عمل قلب بسیار سخت و دقیق است. چراکه قلب عضو اصلی گردش خون در بدن است. چراکه پزشکان با قلب در حال تپش و عروق مرتبط با قلب که جریان خون در آنان وجود دارد، سروکار دارند.

فوق تخصص جراحی توراکس (قفسه سینه)

جراحی اعضای داخل قفسه سینه به جز قلب، مثل نای، مری و… بر عهده این پزشکان است.

فوق تخصص جراحی پلاستیک،‌ ترمیمی‌ و زیبایی

وسعت کار این پزشکان بسیار زیاد است. این شاخه از جراحی تنها شامل جراحی‌های زیبایی نیست. جراحی‌های‌ ترمیمی‌ مثل سوختگی، جراحی‌های کوچک و… شامل می‌شود. جراحی زیبایی هم نظیر جراحی بینی، شکم و… را شامل می‌شود. توجه در این شاخه جراحی بر ایجاد کمترین آسیب یا‌ ترمیم بافت به شکلی است که کمترین تفاوت را با حالت قبل داشته باشد.

فوق تخصص مراقبت‌های ویژه یا ICU

مراقبت و درمان بیمارانی که در شرایطی هستند که حیاتاشان در خطر است، بر عهده این متخصصان است. این پزشکان در ICU مراقبت‌های همه جانبه را از بیمار به عمل می‌آورند. چراکه این بخش بسیار حساس است و متخصص باید تمامی‌شرایط بیمار آشنا باشد.

فلوشیپ ناباروری و IVF

این رشته به مدیریت، درمان و غربالگری علل ناباروری مربوط است. اقداماتی درمانی هم شامل درمان دارویی، جراحی و هر گونه فعالیتی که سبب ایجاد باروری شود، است.

فلوشیپ قرنیه و سگمان قدامی‌ چشم

متخصصان چشم پزشکی قادر به گذراندن این دوره هستند. پزشکان دارای فلوشیپ قرنیه به پیشگیری، تشخیص و درمان بیماری‌های قرنیه، عدسی، سطوح خارجی کره چشم، جراحی‌های اصلاحی عیوب انکساری و بخش قدامی‌ چشم می‌پردازند.

فلوشیپ وتیره و رتین

در واقع تخصص این پزشکان در درمان و تشخیص بیماری‌های بخش عقبی داخل چشم یا سگمان خلفی است. جایی که مایع زجاجیه و شبکیه چشم قرار دارند. شبکیه، جایی است که نور روی آن متمرکز و تصویر روی آن تشکیل می‌شود و سپس تصاویر برای تفسیر و بینایی به مغز فرستاده می‌شوند. وتیره نیز به معنای «زجاجیه» است.

• سگمان قدامی: بخش جلویی چشم است. شامل قرنیه، عنبیه و عدسی است.
• سگمان خلفی: شامل 2/3 پشتی چشم است. شمال هر آنچیزی است که پشت لنز قرار دارد. مهمترین عناصر آن نیز شامل زجاجیه، شبکیه و عصب بینایی است.

فلوشیپ گلوکوم

فلوشیپ گلوکوم نیز از شاخه‌های چشم پزشکی است. وظیفه این پزشکان نیز پیشگیری، غربالگری، اداره، تشخیص و درمان بیماری «گلوکوم» در جامعه است. نام دیگر این بیماری آب سیاه است.

علت اصلی این بیماری بالا رفتن فشار داخل چشم است و به تدریج عصب بینایی دچار اختلال می‌شود.

فلوشیپ زانو یا جراحی زانو

از جلمه فلوشیپ‌های تخصص ارتوپدی است. از آنجایی که زانو بخش بسیار مهمی‌ در ساختمان اسکلتی بدن است، نیاز به داشتن متخصص در این بخش نیاز است. تعویض مفصل زانو، یکی از کار‌های فلوشیپ‌های زانو است. اموری مثل درمان مینیسک، جا انداختن و‌ ترمیم مفصل زانو،‌ ترمیم و بازسازی رباط‌ و تاندون‌ها و… از جمله مواردی هستند که متخصصین این رشته اقدام به انجام آن می‌کنند.