فیلم ناخدا خورشید

فیلم ناخدا خورشید فیلمی ایرانی است که توسط ناصر تقوایی در سال ۱۳۶۵ ساخته و در پنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به نمایش درآمد.

به گزارش خوبو، ناخدا خورشید یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که مورد استقبال منتقدان و تماشاگران نیز قرار گرفت. این فیلم از سایت معتبر IMDB، موفق به کسب نمره خوب 7.5 شده است. 1100 نفر به این فیلم نمره داده‎اند.

عوامل و بازیگران فیلم ناخدا خورشید

ناخدا خورشید فیلمی است که در ژانر درام و جنایی توسط ناصر تقوایی ساخته شده است. این فیلم چهارمین اثر سینمایی ناصر تقوایی بوده و بسیاری معتقدند بهترین اثر ساخته شده توسط این کارگردان مطرح ایرانی است. آرامش در حضور دیگران، صادق کرده و کاغذ بی خط از دیگر آثار معروف تقوایی است. تقوایی با فیلم‌سازان دیگری مانند بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی، داریوش مهرجویی، علی حاتمی و امیر نادری از پیشگامان جنبشی در سینمای ایران به‌شمار می‌رود که برخی مورّخان بعدتر آن را “موج نوی سینمای ایران” نامیدند.

ناخدا خورشید بر اساس یک برداشت آزاد از رمان داشتن و نداشتن (1937) نوشته ارنست همینگوی، ساخته شده است. بازی‌های درخشان داریوش ارجمند، علی نصیریان، سعید پورصمیمی و فتحعلی اویسی در این فیلم تحسین برانگیز است.

خلاصه داستان

داستان این فیلم در دهه ۱۳۴۰ رخ می‌دهد. یکی از بزرگان شهر به نام خواجه ماجد (جعفر محدث)، ناخدا خورشید (داریوش ارجمند) را لو می‌دهد و بار قاچاق لنج ناخدا خورشید به آتش کشیده می‌شود. یک دلال به نام فرحان (علی نصیریان) که می‌خواهد چند فراری سیاسی را از مرز آبی عبور دهد وارد بندر می‌شود.

او با ناخدا خورشید تماس می‌گیرد. ناخدا که احتمال می‌دهد لنجش را مصادره کنند با فرحان همکاری می‌کند و چند مرد را که ظاهراً در ترور حسنعلی منصور دست داشته‌اند به آن سوی آب می‌رساند. پس از آن چند تبعیدی نیز از فرحان می‌خواهند که اسباب فرار آنان را فراهم کند. ناخدا این بار نیز با اکراه به این ماجرا کشیده می‌شود. تبعیدی‌ها پیش از فرار، خواجه ماجد و مباشر او را می‌کشند و مرواریدهای او را می‌ربایند. فرحان و ملول (سعید پورصمیمی) دستیار ناخدا نیز کشته می‌شوند و در نزاع خونینی که میان تبعیدی‌ها و ناخدا درمی‌گیرد، همگی از پای در می‌آیند.

نقد و بررسی فیلم ناخدا خورشید

1. ظرف زمانی تولید و درنظر گرفتن شرایط خاص ساخت یک فیلم، همواره به تحلیل مستدل آن کمک می‌کند. ناصر تقوایی بعد از ساخت فیلم «نفرین» در سال 1352 برای ساخت فیلم سینمایی پشت دوربین نرفته بود. شاید طی آن سال‌ها به دنبال قصه‌ای بود كه علاوه بر دغدغه‌های شخصی در فیلم‌های قبل از انقلابش، با معیارهای ممیزی نیز تطبیق داشته باشد. تقوایی كه خود یک داستان‌نویس و دانش‌آموخته دانشکده‌ ادبیات دانشگاه تهران بود ــ و كتاب «تابستان همان سال» او از زمره‌ آثار ادبی مهم دهه 1340 محسوب می‌شد ــ از قصه‌ «داشتن و نداشتن» از نویسنده امریکایی ــ ارنست همینگوی ــ برداشتی آزاد كرد و حاصل کار را با امضای خودش به نمایش گذاشت. به این ترتیب او خشونت، یاغی و آدم‌های خشن دیگر آثارش را در «ناخدا خورشید» حفظ كرد به طوریکه در فصل كشته شدن خواجه ماجد با جزییات زیاد، یکی از خشن‌ترین صحنه‌های سینمای ایران را رقم زد. زن نیز ــ کاملا برخلاف کتابی که برای فیلم مورد اقتباس قرار گرفته ــ در فیلمش كمرنگ شد و نقش بانوی خانه‌دار جنوبی را به خود گرفت تا با معیارهای سینمای پس از انقلاب سازگاری داشته باشد.
2. «ناخدا خورشید» بازیگرانی را به سینمای ایران معرفی كرد كه برخی از آن‌ها مانند سعید پورصمیمی در نقش ملول بهترین بازی دوران بازیگری خود را ارائه دادند و برخی مثل داریوش ارجمند یكی از شاخص‌ترین و كامل‌ترین شخصیت‌های سینمای ایران را با قدرت بازی كرد. ناخدای یک دست فیلم ــ مثل قهرمان فیلمنامه‌ «چرخدنده» ژان پل سارتر ــ همت و اراده‌اش را در كار با همان یک دست نشان داد. علی نصیریان هم به‌ خوبی از عهده شخصیت بسیار پیچیده‌ مستر فرحان برآمده است. بازیگران فرعی فیلم مثل پروانه معصومی و صدرالدین حجازی نیز بازی‌های خوبی به نمایش گذاشتند. بیهوده نبود كه فیلم جوایز بازیگری مانند سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد را برای داریوش ارجمند و لوح زرین بهترین بازیگر نقش دوم مرد را برای سعید پورصمیمی از پنجمین جشنواره فیلم فجر (1365) دریافت كرد. فیلم همچنین نامزدی سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش دوم مرد را برای فتحعلی اویسی به ارمغان آورد. علاوه بر این، فیلم کلکسیونی از افتخارات را در میان نامزدهای دریافت جایزه کسب کرد: ناصر تقوایی نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی، مهرداد فخیمی نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلمبرداری، فریدون ناصری نامزد دریافت سیمرغ بلورین بهترین موسیقی متن و خود فیلم و تهیه کنندگانش ــ محمدعلی سلطانزاده و هارون یشایائی ــ نامزد سیمرغ بلورین بهترین فیلم از پنجمین جشنواره فیلم فجر شدند. «ناخدا خورشید» از نخستین فیلمهای سینمای ایران بود كه به عرصه جهانی راه یافت و توانست در چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی لوكارنوی سوییس (1988) جایزه‌ یوزپلنگ برنزی را دریافت كند تا یكی از پیشگامان بی‌ادعای سینمای ایران در عرصه‌ جهانی لقب گیرد.
3. جذابیت‌های «ناخدا خورشید» از کجا ناشی می‌شدند؟ شخصیت ناخدا خورشید مثل شخصیت اصلی دیگر فیلم ناصر تقوایی، «صادق كرده» (1350)، اعتقادی به قانون نداشت. اما اگر صادق كرده خود تبدیل به مجری قانون می‌شد تا مثل «قیصر» (مسعود كیمیایی) انتقام شخصی خود را از جامعه بستاند، «ناخدا خورشید» به انتقام و اجرای شخصی قانون فكر نمی‌كرد. او به فكر زندگی خود و نان درآوردن برای خانواده‌اش بود و به همسرش می‌گفت: «من نمیدانم این قانون را چه کسی نوشته، اما می‌دانم که آن را برای من ننوشته!» پس به دنبال مفری از قانون بود كه در حد خودش كارساز باشد. در ابتدای فیلم بار قاچاق او سوزانده می‌شود، تا این بار به فكر قاچاقی موثرتر باشد: قاچاق انسان‌های خطرناک تبعیدی، که برخی از آن‌ها در ماجرای ترور حسنعلی منصور نیز دست داشته‌اند! علاقه‌ تقوایی به همینگوی و شخصیت‌های داستانش، باعث شد او با شناخت کامل از دو شخصیت اصلی داستان به آنها هویت جنوبی بدهد، بدون آنکه در شخصیت پردازی آنها خللی ایجاد شود. البته تقوایی به لحاظ تعلق به محیط جنوب و آدم‌هایش، در اندازه‌هایی فراتر از هری مورگان به شخصیت ناخدا خورشید نزدیک شده و به او وجه‌ قهرمانانه داده است. جالب اینکه تقوایی پایان داستان همینگوی را برای اسطوره‌ای شدن شخصیت ناخدا تغییر داد: در کتاب، داستان با آوردن جسد مورگان به ساحل و تکگویی درونی سوگوارانه همسر او پایان می‌یابد، در حالیکه در فیلم تقوایی این فصل به کلی حذف شده و فیلم لنج شناور بی‌ناخدا را کنار ساحل به نمایش می‌گذارد. سنت داستان‌نویسی تقوایی که در کنار ابراهیم گلستان و داریوش مهرجویی، از بهترین دیالوگ‌نویسان سینمای ایران محسوب می‌شود، در ناخدا خورشید هم نمود دارد. او که در فیلم ماندنی «خشت و آینه» دستیار ابراهیم گلستان بود، ایجاز در دیالوگ‌نویسی و نحوه‌ روایت در سینما را به خوبی از استادش آموخته است. تقوایی كه خود جنوبی بود ــ و مستندهایی نظیر «باد جن» را در جنوب كشور درباره‌ مراسم زار ساخته بود ــ فضای جنوب کشور، كشتی، ناخدا، جاشو و … را می‌شناخت و به خوبی حتی با جغرافیای كشتی به هنگام فیلمبرداری و سپس تدوین آشنا بود.
4. علاوه بر تلاش بسیار تقوایی برای حفظ محیط سنتی جنوب و انتقال هرم گرمای آن به بیننده، او به نشانه‌ها و نمادها نیز اهمیت زیادی داده است. به عنوان نمونه می‌توان به شخصیت کامل و قدرتمند مستر فرحان (با بازی استادانه‌ علی نصیریان) اشاره کرد که با نشانه‌های خاصی فیلم کشیده شدن او به کام مرگ را به تصویر می‌کشد. فصل طولانی کشته شدن فرحان از منظر نشانه‌شناسانه، یکی از مهمترین فصل‌های سینمای ایران است. این فصل با خروج مستر فرحان از مسافرخانه آغاز می‌شود و با مرگش در لنج ناخدا به پایان می‌رسد. پس از خروج از مسافرخانه، مستر در آب‌انبار تاریک با نمایی خوفناک، مکثی می‌کند و پس از انعکاس تصویرش بر روی آب، به مسیر خودش ادامه می‌دهد. سپس او بی‌اعتنا از کنار زنانی که لباس‌های سفید شسته شده را با خشونت بر زمین می‌کوبند، می‌گذرد. عبور فرحان از کوچه‌ای که در آن تبعیدی‌ها نقشه قتل خواجه را می‌کشند، او را وحشت‌زده می‌کند. نشانه بعدی عبور مرغان دریایی در مسیر گذر فرحان است. وقتی مرغان ماهیخوار برسر تکه‌ای نان به جان هم می‌افتد، مرگ فرحان نیز فرا می‌رسد. نمای تیر خوردن فرحان با حرکت آهسته (اسلوموشن) قطع می‌شود به درگیری مرغان. با این حس و حال فضا و ظرافت و ایجاز استادانه‌ای که در آن به کار رفته، به خوبی می‌توان فرجام بد مستر فرحان را حدس زد.

منبع: سایت نقد فارسی

فهرست جوایز فیلم ناخدا خورشید

در پنجمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، فیلم ناخدا خورشید نامزد دریافت 7 سیمرغ بلورین از جمله بهترین فیلم، بهترین کارگردانی (ناصر تقوایی)، بهترین بازیگر نقش اول مرد (داریوش ارجمند) و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (سعید پورصمیمی و فتحعلی اویسی) شد و در پایان موفق به کسب یک سیمرغ بلورین برای بهترین بازیگر نقش اول مرد جشنواره شد.

• برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای داریوش ارجمند در پنجمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۶۵
• برنده لوح زرین بهترین بازیگر نقش مکمل مرد برای سعید پورصمیمی در پنجمین جشنواره فیلم فجر – ۱۳۶۵
• برنده یوزپلنگ برنزی برای ناصر تقوایی در چهل و یکمین جشنواره بین‌المللی فیلم لوکارنو – ۱۹۸۸

بیشتر بخوانید

• فیلم دونده
• فیلم سوته دلان