فیلم دلشدگان

فیلم دلشدگان فیلمی ایرانی است که توسط علی حاتمی در سال ۱۳۷۰ ساخته شده و در دهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر اکران شد.

به گزارش خوبو، دلشدگان یکی از بهترین فیلم‌های تاریخ سینمای ایران است که مورد استقبال تماشاگران و منتقدان قرار گرفت. این فیلم از سایت معتبر IMDB، موفق به کسب نمره خوب 7.4 شده است. 1100 نفر به این فیلم نمره داده‎اند.

عوامل و بازیگران فیلم دلشدگان

دلشدگان فیلمی است که در ژانر موزیکال، تاریخی و درام توسط علی حاتمی ساخته شده است. او از فیلم‌سازان پیشروی نسلی به‌شمار می‌رود که پیشگامان فصل جدید سینمای ایران از اواخر دهه ۱۳۴۰ به بعد از میانش برخاسته، از جمله ناصر تقوایی، بهرام بیضایی، مسعود کیمیایی، فریدون گله و داریوش مهرجویی.

دلشدگان در کنار سوته دلان، کمال الملک و مادر از جمله بهترین آثار ساخته شده توسط حاتمی است. حاتمی علاوه بر کارگردانی این فیلم، نویسنده فیلمنامه، تهیه‌کننده و طراح صحنه آن نیز بوده‌ است.

از آن‌ جا که داستان فیلم درباره موسیقی ایرانی است، سرشار از صحنه‌هایی است که به نوازندگی و فرهنگ اهالی موسیقی در دوران قاجار می‌پردازد. این صحنه‌ها با توانایی منحصربه‌فرد علی حاتمی در خلق فضاهای قدیمی همراه شده است. هم‌چنین می‌توان موسیقی این فیلم را، که ساخته حسین علیزاده است، به عنوان یکی از نقاط قوت آن برشمرد. این موسیقی با صدای آواز محمدرضا شجریان همراه شده است، که به‌جای خواننده فیلم-امین تارخ- خواند؛ ولی اجازه لب خوانی به او داده نشد. به همین خاطر، در صحنه‌های تصنیف خوانی فیلم هرگز نمای بسته از خواننده نمایش داده نشد.

آواز تک تارخ که بعد از دل باختن به شاهزاده ترک (لیلا حاتمی) خوانده می‌شود از به یادماندنی‌ترین لحظات فیلم است. فریدون مشیری به درخواست محمدرضا شجریان شعرها و آهنگ‌‌های فیلم را بررسی کرد و مورد بازبینی قرار داد.

خلاصه داستان

در زمان سلطنت احمد شاه، تاجری فرنگی به بهانه رونق فرهنگ و هنر قصد دارد با پرکردن چند صفحه از چند موسیقیدان ایرانی، ردیف های اصیل ایرانی را که در حال فراموشی است، از گزند گذر زمان حفظ کند.

به همین منظور از آقاحسین دلنواز خواسته می شود که جمعی از بهترین نوازندگان را انتخاب کند. این قصد و برنامه سفر به فرنگ با مشکلاتی مواجه می شود. اما استاد دلنواز خود تصمیم می گیرد این برنامه را عملی کند.

در فرنگ صدای دلنشین اهرخان خواننده گروه، هنگام تمرین، موجب شفای لیلا برادرزاده سفیر عثمانی می شود که در مجاورت باغ پانسیون گروه زندگی می کند.  هوای سرد و موذی فرنگ طاهرخان را که جسماً آدم ضعیفی است، دچار ذات الریه می کند.

آنها پس از اتمام کارهای ضبط صفحه، دچار مشکلات مالی شده مجبور می شوند برای جبران، کنسرتی برپا کنند. در این سفر هر کس خاطرات گذشته‌ خود را به نوعی مرور یا بازگو می‌کند.

سرانجام خواننده گروه دلباخته شاهزاده نابینای تُرک می‌شود و در غربت جان می‌ سپارد.

نقد و بررسی فیلم دلشدگان

میلاد خدابنده در نقد این فیلم نوشته است:

«دلشدگان» حاصل همکاری دو استاد دلسوخته در یک مسیر هنری است. علی حاتمی شاعر سینما و محمدرضا شجریان، خسرو آواز این سرزمین، چه تلفیق پر فروغی.

دلشدگان سراپا عشق است و شیفتگی و دلدادگی، دلدادگی طاهر‌خان بحر نور به شاه‌دخت رنجور و بیمار عثمانی. طاهرخان در این شیدایی گویی همانجا که کلام از سخن باز می‌ماند، موسیقی را به کار می‌گیرد تا عشق را در معانی اشعار گذاشته و جان را در نوای آوازش همچون خون سیاوش پیشکش معشوق کند.

چه داستان شگرفی، چه قدر عجین است با قصه‌های آشنایی که می‌شناسیم.

فیلم «دلشدگان» برداشتی آزاد از یک گروه متشکل از بزرگان موسیقی ایران یعنی آقا حسین‌خان دلنواز در منصب رهبر. طاهرخان بحرنور، آواز. ناصر‌خان دیلمان، کمانچه. خسروخان رهاوی، سنتور و آقا فرج بوسلیک، تنبک؛ که تصمیم دارند با سفری به فرنگ و پر کردن صفحه گرامافون، ردیف‌های موسیقی اصیل ایرانی را که در زمان سلطنت احمد‌شاه قاجار در شرف فراموشی و نابودی است، از گزند گذر زمان محفوظ دارند.

این محتوای دلنشین تنها سهم کوچکی از کلیت اثر، برای بازتاب فیلمنامه و شخصیت‌پردازی کاراکتر‌های قصه است، و سهم عمده آن در فرمی است که حاتمی هرچه توان دارد در ارائه آن میگذارد، همان چیزی که مختص سینمای او و هویت از دست رفته مخاطب ایرانی است.

در فیلم «دلشدگان» توانایی تصویر و غنای درخشان تکنیک در بیان موجز فضا و حال و هوای اثر برای انتقال گرمای روابط شریف و عاطفی انسان‌ها برجسته و خیره کننده است.

شاید «دلشدگان» را باید شخصی‌ترین فیلم در کارنامه هنری علی حاتمی دانست. شخصی بودن نه از این رو که تماشاگر خاص می‌خواهد، خیر. بلکه بلعکس، جهان «دلشدگان» چون زبان هنر از نقاشی گرفته تا آوای موسیقی، چنان جهان‌شمول است که هر دلشکسته‌ای را با هر فرهنگ و آداب و رسومی همراه می‌کند.

 این شخصی بودن از اینرو است که در «دلشدگان»، حاتمی نه تنها کارگردان، فیلمنامه‌نویس، شاعر تمامی تصنیف‌ها (که البته برای بررسی و بازبینی به فریدون مشیری نیز سپرده شد)، طراحی صحنه و در نهایت، تهیه‌کنندگی فیلم را به عهده داشته است، بلکه گویی خود را در جای جای اثرش جا نهاده بود.

 این حضور مشهود را در دیالوگ‌های شاعرانه و البته پر معنا، و در خلق شخصیت‌های درخشان و بازی‌های پر احساس و در میزانسن و معماری اصیل ایرانی و حتی در درون قصه‌ها و باورهای فولکور عامیانه‌ای که بی توجه به عین تاریخ، تنها پازلی است برای بتصویر کشیدن خیال و رویای ذهنی او، به راحتی می‌توان دید.

حتی حضور حاتمی را می‌توان در طنازیِ متفاوت‌ترین کارکتر «دلشدگان» یعنی آقا فرج بوسلیک با بازی اکبر عبدی نیز مشاهده کرد که چه زیبا، ترازوی لحن جدی فیلم را با کمدی شیرین به تعادل می‌کشد، و در این کار ذره‌ای از خط اصلی قصه خارج نمی‌شود.

 کاراکتر فرج در حقیقت در مسیر داستان شروع به تغییر می‌کند تا شاهد سرنوشتش از یک شاگرد چلویی به جایگاه برجسته‌ای از هنر موسیقی ایران باشیم. شاید این پرداختِ هنرمندانه تنها از عهده علی حاتمی بر‌می‌آمد که اینچنین و در حالی که تناقض دو جایگاه از زمین تا آسمان است، حاصل به نحوی شایسته پذیرفتنی شود.

اما شاخص‌ترین تلاش حاتمی در «دلشدگان» ستایش هنر موسیقیایی است، همانجا که آهنگسازی را به استاد حسین علیزاده و صدا را به خسرو آواز ایران یعنی استاد محمدرضا شجریان می‌سپارد، تا نقطه قوت اثر همین همکاری بی‌نظیری آنها باشد. فیلم لحظه‌ای از موسیقی کم نمی‌گذارد و موسیقی همواره به موقع نواخته می‌شود و همه چیز کاملاً روی ریتم قرار می‌گیرد.

 به واقع در فیلم «دلشدگان» صدا و تصویر در منتهای معنویت، مکمل هم شده‌اند تا تماشاگر را در خلسه‌ای عمیق فرو برده و در رویای ذهن و خیال، به رقصِ سماع وادارد.

علی حاتمی در هیچ کدام از لحظاتی که صدای تصنیف زیبای استاد شجریان به گوش می‌رسد، نمایی از لیپ‌سینک طاهر‌خان بحرنور با بازی امین تارخ را به قاب تصویر نمی‌کشد تا شاید عامدانه این مهم را به تماشاگرش وا گذاشته تا او به تنهایی و در ذهنش تداعی صورت زیبای آواز را همانگونه که شایسته است بازنمایی کند. با اینحال تک خوانی‌های طاهرخان بحرنور بعد از دلباختن به شاهدخت عثمانی با نقش‌ آفرینی لیلا حاتمی و بازی بی‌دیالوگ او، حس اشتیاق و بیتابی را همانگونه که سزاوار عشق و دلدادگی است به تصویر می‌کشد.

به هر روی اگرچه دور از عقل باشد اما به جرأت می‌توان گفت معجزه فیلم «دلشدگان»، در این است که اگر حین تماشای فیلم، تصویر را ببندیم، از صدا لذت خواهیم برد و اگر صدا را خاموش کنیم از تصویر به وجد خواهیم آمد. اما درک عالم قدسی «دلشدگان» دقیقاً در تلفیق همین دو عنصر است که اثر را کامل می‌کند و حظ بی‌بدیلی را رقم میزند.

به راستی که وقتی هنر تصویر‌سازی علی حاتمی همراه با صدای آسمانی استاد محمدرضا شجریان یکی می‌شود، همان جایی است که با دل جان میفهمیم، تصویر و موسیقی همچون عاشق و معشوق، ریشه‌های در هم تنیده و عاطفی بسیاری دارند که هر یک، اگر از هم دور باشند به تنهایی خواهند خشکید.

روحشان شاد و یادشان همیشه گرامی باد…

فهرست جوایز فیلم دلشدگان

در دهمین دوره برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در سال 1370، فیلم دلشدگان نامزد دریافت 4 سیمرغ بلورین جشنواره برای بهترین موسیقی متن (حسین علیزاده)، بهترین صداگذاری (اسحاق خانزادی)، بهترین صدابرداری (ساسان نخعی و بهروز معاونیان) و بهترین طراحی صحنه و لباس (علی حاتمی) شد، که در پایان موفق به کسب جایزه‌ای نشد.

بیشتر بخوانید

• فیلم هامون
• فیلم آبادانی ها
• فیلم پابرهنه در بهشت