فیلم زیر نور ماه

فیلم زیر نور ماه فیلمی ایرانی است که توسط رضا میرکریمی در سال ۱۳۷۹ ساخته شد و در نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر به نمایش درآمد.

به گزارش خوبو، زیر نور ماه نخستین فیلم سینمای بعد از انقلاب است که شخصیت اصلی آن یک روحانی شیعه است. همچنین اولین فیلم سینمایی بعد از انقلاب است که در جشنواره فجر برنده دیپلم افتخاری و جایزه ویژه هیئت داوران شد. این فیلم از سایت معتبر IMDB، موفق به کسب نمره خوب 7 شده است. 1100 نفر به این فیلم نمره داده‎اند.

عوامل و بازیگران فیلم زیر نور ماه

زیر نور ماه فیلمی است که در ژانر درام توسط رضا میرکریمی ساخته شده است. رضا میرکریمی کارگردان این فیلم بوده که دانش‌ آموخته مقطع کارشناسی گرافیک از پردیس هنرهای زیبای دانشگاه تهران است. میرکریمی با آثاری همچون زیر نور ماه، خیلی دور، خیلی نزدیک، به همین سادگی و یک حبه قند به شهرت رسید. از آثار دیگر او می‌توان دختر، قصر شیرین و نگهبان شب را نام برد.

حسین پرستار، حامد رجبعلی، مهران رجبی، علی بکانیان، محمود نظرعلیان، اصغر حیدری، بهرام شاکری و … از جمله بازیگران زیر نور ماه هستند.

مهران رجبی مشهورترین بازیگر فیلم زیر نور ماه، اولین حضور در جلوی دوربین را در سال ۱۳۷۶ در مجموعه تلویزیونی بچه‌های مدرسه همت تجربه کرد. در سال ۱۳۷۸ با بازی در فیلم سینمایی کودک و سرباز به کارگردانی رضا میرکریمی نخستین کار سینمایی را در کارنامه‌اش ثبت کرد. نقش ستوده شده او در این فیلم، کاندیدای جایزه جشنواره فجر شد. با فیلم بعدی میر کریمی زیر نور ماه که رجبی در آن ایفاگر نقش یک روحانی رئیس حوزه بود مورد توجه همگان و به‌خصوص منتقدان قرار گرفت و پیشنهاد بازی در خانه‌ای روی آب و از کنار هم می‌گذریم به وی شد.

شقایق دهقان دیگر بازیگر مشهور زیر نور ماه است. عمده فعالیت وی در مجموعه‌های تلویزیونی نود شبیِ مهران مدیری است. از بازی‌های معروف او ایفای شخصیت خانم شیرزاد در مجموعه تلویزیونی ساختمان پزشکان به کارگردانی سروش صحت در سال ۱۳۹۰ است. او از سال ۱۳۹۴ در برنامه خندوانه، به اجرای استند آپ کمدی پرداخت و در سال ۱۳۹۶ به همراه مهراب قاسم‌خانی به عنوان داوران بخش استند آپ کمدی جشنواره هنری پارسی‌زبانان اروپا انتخاب شدند.

اصغر حیدری دیگر بازیگر این فیلم است. از معروف‌ترین نقش‌های وی می توان به بازی در ساختمان پزشکان، نقطه‌چین، شب‌های برره، مسافران و روزی روزگاری مریخ اشاره نمود.

خلاصه داستان

طلبه‌ای جوان که سید حسن نام دارد چون فکر میکند همانند پدر بزرگش از قدرت نفس و بیان قویی برخوردار نبوده نمی‌تواند لباس روحانیت بپوشد اما فقط برای دلخوشی خانواده‌اش اینکار را می‌کند و …..

نقد و بررسی فیلم زیر نور ماه

فیلم زیر نور ماه در کل، مراحل سیر و سلوک یک طلبه جوان و تبدیل شدن او به یک فرد روحانی را به نمایش می گذارد. روحانی شدن از نظر او فقط درس خواندن و لباس پوشیدن و حفظ ظاهر و رعایت آداب و رسوم و عبادات فردی نیست، بلکه تزکیه و تهذیب است; برای خدمت به خلق و رسیدن به هدفی بزرگتر که همانا رضایت خالق و رسیدن و وصل به اوست.

شب، زیر نور ماه، درگوشه و کنار کوچه ها و خیابان ها و خانه ها، اتفاقات گوناگونی رخ می دهد. شب با خود رازها دارد. راز شب، دل شکستگی آدم های شبگردی است که با زبان خودشان با خدایشان راز و نیاز می کنند و از سر بی نیازی به خدا رسیده اند. خدایی که خود می فرماید: من در دل های شکسته ام. من پناه بی پناهان و مونس درماندگانم… .

حال در چنین مواجهه ای با واقعیت، تکلیف یک روحانی جوان چیست؟ جوانی که نه ثروتی دارد که بذل کند و نه مصدر امری است که قدرت انجام دادن کاری را داشته باشد.

همه ثروت او لباس ها و کتاب هایی است که آنها را به مردم بخشیده و بیش از این از او کاری برنمی آید. چه کسی باید به فکر کودکان خیابانی باشد. چه کسی باید به فکر طرد شده های اجتماع باشد. آیا خدایی که روزی شان را می دهد، آنها را فراموش کرده است؟! آیا خدا از بنده های خوب خود نخواسته که به فکر یتیمان و مسکینان و فقیران و در راه ماندگان باشند؟ آیا وظیفه حمایت از آنان را بر عهده دولت و حکومت اسلامی نگذاشته است. با این همه، پس این همه فقیر، این همه دروغ، این همه فقر و بدبختی در جوامع مسلمین، چرا؟

وظیفه واقعی یک روحانی چیست؟ همنشینی با ثروتمندان و یا بر عکس گوشه عزلت گزیدن و چله نشینی و دوری از دنیا و اجتماع و دردهای مردم و در یک کلمه، تنها به خود و نجات خود اندیشیدن… ؟ !

فیلم در واقع با زبان تصویر، قصه قدیمی مناظره عقل و عشق را روایت می کند. موضوعی که موضوع بحث علوم و فنون مختلف است، موضوع علم، فلسفه، حکمت، منطق، روانشناسی و همه علومی که بحث تکثر و وجود و تاثیر متقابل فرد و اجتماع برهم و نقش واجب الوجود را بررسی می کنند. بحث جبر و اختیار که آیا این آدم ها مجبورند چنین سر نوشتی داشته باشند و یا خود این راه را انتخاب کرده اند؟

این بحث هم در مورد سید حسن وجود دارد. او یک فرد و یک فرد مسؤول و مسؤولیت پذیر در برابر کل اجتماع. است. آیا به صرف اینکه «یک دست صدا ندارد» و از یک فرد تنها و بی پشتوانه مالی کاری برنمی آید، باید از انجام تکلیف چشم پوشید و همه چیز را به حال خود رها کرد؟ و تسلیم جو حاکم بر جمع شد; جمعی که در مدرسه علوم دینی است و سید حسن را به همرنگ و هم لباس شدن با جماعت دعوت می کند، به نوعی بی تفاوتی و جدا کردن خط و مرز مسؤولیت از کارها و مسائل و مشکلات جدی و مهم و سخت.

پاسخ «میر کریمی » نمای پایانی فیلم است: پذیرفتن مسؤولیت و پوشیدن لباس در کنار عمل به تعهدات روحانیت و هدایت و اصلاح نوجوان بزهکار و تغییر سرنوشت و مسیر زندگی او.

سید حسن در همدردی و همکلامی و حضور در کنار فقیران و مستمندان، به دستور آیه قرآن عمل کرده که اگر نمی توانید به فقیر و مسکین کمک کنید، لااقل به زبان با او همدردی کنید و سعی کنید باری از دلش بردارید. در آیات و روایات دینی ما، بر طرف کردن حزن و اندوه از دل مؤمن، بزرگترین ثواب و پاداش را دارد و نجات یک فرد مساوی است با نجات و سعادت بشریت.

فیلم، خوش ساخت، یکدست و در انتخاب مضمون و محتوا صبورانه عمل کرده و روی موضوعی دست گذاشته که تا به حال کمتر به آن پرداخته شده است. در جامعه ما، بعضی موضوعات بخصوص مسائل مذهبی، چنان در هاله ای از قداست پیچیده شده و دور از دسترس قرار گرفته که هیچ عقل سلیمی به هیچ عنوان و به هیچ قیمتی، به خود اجازه نزدیک شدن به موضوع را نمی دهد، چون در هر مقام و موقعیتی که باشد، بلافاصله مارک ضد مذهبی و روشنفکری می خورد و از جامعه حذف و طرد می شود و دیگر هیچ عذر و بهانه ای هم برای او پذیرفته نیست و کسی نمی تواند شفاعت او را بکند. خود این مساله باعث شده مسائل و مشکلات زیادی در این رابطه به وجود بیاید و چون باب بحث و مناظره و نقد علمی در آن باره بسته و یا محدود است، این مسائل به مشکلات فرهنگی و مذهبی ابدی مردم تبدیل شده و مردم جامعه نسل اندر نسل با آن درگیرند و بحث درباره آنها به دور زدن در یک مدار بسته تبدیل شده است. موضوع شان و جایگاه روحانیت دینی، در ایران پس از انقلاب، از این قبیل موضوعات است. حکومت دینی پس از هزار و چهارصد و اندی سال برای دومین بار بعد از حکومت الهی پیامبررحمت صلی الله علیه وآله به وجود آمده و قدمتی به طول دو دهه پیدا کرده است. همه قوانین و نظام های موجود اقتصادی، سیاسی و کشوری، تغییر کرده و بازسازی شده و جامعه جامعه ای نوپا و پویا در حال آزمایش و خطا و تجربه حکومت الهی است و بالطبع مشکلات و نارسایی های زیادی در قسمت ها و بخش های مختلف آن وجود دارد. بحث تاثیر استبداد و استعمار در ذهنیت تاریخی مردم و فقر و فرهنگی و اقتصاد بیمار تک محصولی بر پایه نفت و… نیز جای خود را دارد و اینک با همزمانی و توام شدن حکومت سیاسی با روحانیت دینی، بخش عظیمی از بار این مسؤولیت متوجه آزادی تبادل افکار و اندیشه، آزادی مطبوعات و رسانه ها، وصل شدن به شبکه های جهانی و پیشرفت سریع ارتباطات و تحولات تکنولوژی و علمی و صنعتی و هنری همه و همه نوع فرهنگ درونی و بومی جوامع را تحت تاثیر قرار داده و تغییر جوامع و مناسبات انسانی بسیار سریع و به روز شده است. در چنین اوضاع و شرایطی، مردم حساسیت زیادی نسبت به قدرت حاکم بر جامعه و نزدیکان به قدرت پیدا کرده و می کنند. سابقه قدرتمندان و نزدیکان به دربار، در دوران استبداد و استعمار، سیاه است و کسانی که نزدیک به قدرت بوده اند، از آن برای آزار و اذیت مردم و کسب ثروت و زراندوزی سوء استفاده کرده اند. با چنین صبغه و تاریخی، مردم زندگی روحانیون را زیر ذره بین گذاشته و راجع به آن قضاوت می کنند.

از سوی دیگر، روحانیون هم با تغییر بافت سیاسی جامعه و پذیرفتن شغل ها و مسؤولیت های جدید که گاه موازی و توام با یکدیگر است، از ایفای نقش سنتی خود در جامعه دور شده اند. به این نکته باید گستردگی شهرها و تغییر بافت اجتماعی و وضعیت شهرها را نیز اضافه کرد. دیگر خان ها و ارباب ها وجود ندارند و ظلم، متبلور در وجود یک شخص خاص و شناخته شده نیست. عدالت اجتماعی برای تمام جوامع یک آرزوی دور و دست نیافتنی شده و تحقق آن بدون برپایی عدالت اقتصادی، عدالت قضایی، عدالت اخلاقی و… ممکن نیست. و با وجود این همه سازمان های خیریه و نیکو کاری، فرهنگ قالب، فرهنگ خود محوری و خود خواهی و ترجیح منافع خود بر دیگران و خود پرستی است.

پس از انقلاب شکوهمند اسلامی، دین و دینداری یک ارزش غالب و هنجار اجتماعی مثبت بود که در سطح جامعه گسترش یافت و از سوی همه ارگان ها و دستگاه ها نیز ترویج شد. نتیجه این که دینداری و یا لااقل تظاهر به دینداری، به عنوان یک مد فراگیر و همه گیر در جامعه مرسوم شد. بی اینکه زیرساخت ها و پایه های چنین مساله ای در بطن خانواده و اجتماع نهادینه شده باشد. اگر تمایل به دین و خداپرستی و خوبی و پاکی در طینت انسان ودیعه ای الهی است، متقابلا و در ارتباطی تنگاتنگ بدی ها، صفات منفی اخلاقی، پلشتی ها و ناراستی ها هم در همسایگی خوبی ها وجود دارند. و وجود همین تضاد است که به انسان حق انتخاب، اختیار و آزادی عمل می دهد و وجود عاملان و راهنمایان دینی را ضروری می کند و بر همین مبناست که بهشت و جهنم و خیر و شر وجود دارد. و اگر تربیت دینی وجود نداشته باشد، یک انسان در عین داشتن خوبی ها و صفات حسنه بسیار و حس نوع دوستی و نوع پروری می تواند بسیار هم ظالم و ستمکار باشد. تهاجم فرهنگی غرب و استعمار کشورهای اسلامی، تغییر سیستم آموزش و پرورش، نوع تربیت کودکان و جوانان، و از بین رفتن سیستم نظارتی جامعه، باعث شده نوعی بی دینی خزنده در سطح جامعه به وجود بیاید که در نظر اول، چندان نمود خارجی ندارد. این که ثروتمندان و حاجی بازاری ها و ملاکین بزرگ، مرتب مراسم عزاداری برپا می کنند و در اعیاد و مراسم مذهبی پیشقدم هستند و در راه طاعت و عبادت وطی طریق در راه سفر به عتبات عالیات و مکه و مدینه، گوی سبقت را از همگان ربوده اند و چنان از خدا و چهارده معصوم علیهم السلام دم می زنند که گویی خداوند متعال و چهارده معصوم وقف آنها شده اند و خدا خدای آنهاست و بس. آنها به جبران حق کشی ها و خوردن مال مردم، بیت المال و حقوق کارگر و کم فروشی و گران فروشی و اعتیاد و… ایام محرم، ده شب خرج می دهند و بهترین واعظ و سخنران و مداح را دعوت می کنند و با دادن پول های کلان بهشت می خرند! و وجهه مذهبی برای خود می سازند. «میرکریمی » در این فیلم نشان داده که خدا نه فقط خدای پولدارها و مردم شهر شلوغ، نه فقط خدای روحانیون حجره نشین، که خدای شبگردان بی خانمان نیز هست. و همه ما به نوعی در برابر سرنوشت آنها مسؤولیم. او به روحانیون جوان یادآوری می کند که وظیفه آنها اصلاح و هدایت و کمک به این مردم است، نه فقط اصلاح مردم خوب و مذهبی که همیشه در مسجدها و تکیه ها هستند. نیاز آنها به وجود یک روحانی از باب رسمی بودن مراسم و تذکار و یادآوری است، اما نیاز آدم های زیر پل به یک روحانی، نیازی حیاتی و موضوع مرگ و زندگی است (زندگی و سرنوشت دختر خیابانی در فیلم).

در بعضی صحنه ها، فیلمساز نقش سنتی روحانیون و نگه داشتن شان لباس روحانیت را در قالب سنتی آن با تفکرات و آراء و عملکرد طلاب جوان به نمایش گذاشته است. از یک سو، مدرسه دینی، آنها را به استواری در اصول و ارزش ها و حفظ ظاهر و باطن و مقاومت در برابر مظاهر تکنولوژی و زندگی مدرن فرا می خواند و از سوی دیگر، عملکرد خود مدیران در استفاده از این مظاهر، طلاب را با دوگانگی مواجه می کند. مدیر مدرسه،بچه بغل کردن یک روحانی یا همراه همسر در معابر عمومی ظاهر شدن را دور از شان لباس روحانیت می داند و از اینکه گاهی طلبه ای را در حال نوشابه خوردن کنار در خیابان می بیند، افسوس می خورد و هیهات سر می دهد،اما همین فرد در جای دیگر و مکان دیگری در شهر، لباس شخصی پوشیده و همراه زن و بچه اش در حال برگشتن از سینما و تئاتر است.

فیلم زیر نور ماه در نشان دادن واقعیت ها بسیار صریح و رک و بی پیرایه عمل می کند. جلال دوست هم حجره ای سید حسن، به زبان طنز، بسیاری واقعیت ها را می گوید; اینکه برای بسیاری لباس طلبه گی، لباس عمله گی است، لباس کار است و راه نان درآوردن و نوعی شغل.

کارگردان در جای دیگر، تیپ خاصی از مردم یا روحانیون را به تصویر می کشد; در قالب شخصیتی که دائم و شبانه روز در حال خواندن دعاست و تحقیق نکرده، هر شایعه و خرافه ای را می پذیرد و از مکروه و مباح پرهیز می کند و جلال به شوخی مدام او را سرکار می گذارد و به دروغ به او می گوید که امشب خواندن چند بار جوشن کبیر و فلان دعا ثواب دارد و آن فرد هم تحقیق نکرده، می پذیرد و دنبال دعا خواندن خود می رود. یا بی عفتی دختر جوانی را نشان می دهد که روز روشن، گستاخانه کنار خیابان در حال رفت و آمد با مردم بیگانه است; چیزی که متاسفانه این روزها حتی در شهرهای مذهبی نیز اتفاق می افتد و کسی جلودار آن نیست.

صحنه قالیشویی طلاب در مدرسه، از صحنه های طنزآمیز و جذاب است که به فیلم، فضا و محیطی صمیمانه و خودمانی داده است و صحنه ناسزاگویی شبگرد به روحانیون از صحنه های تاثیر برانگیزی است که متاسفانه در واقعیت وجود دارد. همین طور این واقعیت، در صحنه بازگویی خاطرات استادی که همراه خانواده، لباس شخصی پوشیده، رخ می نماید و به تلخی تصویر می شود. و نیز صحنه طلبه ای که همراه زن و بچه ساعت ها کنار خیابان منتظر ماشین است و بالاخره وقتی راننده ای توقف می کند، به طعنه می گوید: «چی شده، وقتی بنز قسمت می کردند، به شما نرسید؟!» و به سرعت می رود.

این برخورد خصمانه از سوی بعضی افراد عوام در اجتماع است که بدون شناخت و تنها به صرف دشمنی با این لباس، افراد روحانی را مورد طعن و سرزنش قرار می دهند و علل و انگیزه های این رفتار نیز مشخص است; یا آن فرد از گروه آدم هایی است که طالب زندگی بی بند و بار و عیاش و قمار باز است و وجود شخصیت های روحانی مزاحم و سد راه اوست و یا از افرادی عائله مند که بار خانواده بزرگی را به دوش می کشند; چنین افرادی نسبت به حقوق و امکانات زندگی روحانیون، اعتراض دارند، و آن را ناعادلانه می دانند، بخصوص در مورد بعضی روحانیون که زندگی اعیانی در پیش گرفته و عالم بی عمل هستند و از روحانیت تنها لباس و عنوان آن را دارند. عده ای نیز از ته مانده ها و دست پرورده های گروه ها و اندیشه های سیاسی قبل از انقلاب هستند که سلطنت طلب، کمونیست، توده ای و مجاهد و… هستند و حاکمیت سیاسی روحانیون را نمی پسندند و به اصل وجود آنها به عنوان یک طبقه اجتماعی فعال اعتراض دارند و گروه دیگر نیز بعضی روشنفکران و غربزده ها هستند که به تابعیت از الگوی زندگی غربی دین را از زندگی جدا و آن را فقط برای مسجد می پسندند و به هر نوع حضور فعال مذهب و افراد مذهبی در سطح زندگی روزمره یا در تصمیم گیری ها و سیاست گذاری ها انتقاد می کنند.

وجود چنین طرز تفکر و دیدگاهی در جامعه، چنان قوی است که بسیاری افراد از پوشیدن لباس طلبه گی خودداری کرده و ترجیح می دهند با لباس شخصی ظاهر شوند. چون احساس می کنند آزادی عمل بیشتری دارند و به آنها به چشم انسانی متفاوت نگاه نمی کنند. راجع به زندگی طلبه گی، سادگی، سختی ها و مشقت ها و فقر و بی نیازی آنها از مال و دنیا و… که در زندگی اکثر این افراد وجود دارد، نه فیلمی ساخته شده و نه تبلیغات و هیاهو و جنجالی راه افتاده; چرا که روحانیون بیشتر از همه افراد اهل تقوا و دوری از ریا و کبر و غرور بوده و از ترس اینکه عملشان به ریا آلوده شود، بسیاری از اسرار عبادت و زندگی خود را حتی از نزدیکان خود مخفی می کنند. که برای آنها هم مثل سایر افراد بشر مشکلاتی به وجود می آید. برای آنها هم مثل همه مردم، فقر، بیماری، مرگ و… هست. می توانند از پایگاه های طبقاتی مختلف اجتماع و پولدار یا فقیر باشند. می توانند خصلت ها و خصوصیات شخصی خاص داشته و به آن علت محبوب یا منفور مردم باشند. چیزی که هست این قصه ها در شرح حال بزرگان نوشته و در کتاب های خاص حوزوی باقی می ماند یا توسط اساتید در کلاس های حوزه بازگو شده، اما به سطح اجتماع وارد نمی شود. هنوز هم مردم اگر ببینند فرزند یک روحانی لباس مرتبی پوشیده و در یک پارک بستنی می خورد، تعجب می کنند. اینها از مواردی است که روحانیون در مورد آن مظلوم واقع شده و باید با کار فرهنگی و بالا بردن سطح درک و شناخت عوام در این مورد، به تنش ها و تبعیض ها پایان داد و این بر عهده سینما و رادیو و تلویزیون و رسانه های جمعی است که تصویر درستی از واقعیت ها بسازند و آن را به سطح اجتماع انعکاس بدهند. فیلم «زیر نور ماه » سرآغاز، سرفصل و شروع خوبی برای این راه است.

منبع: مجله شمیم یاس آذر 1380، پیش شماره 6

فهرست جوایز فیلم زیر نور ماه

در نوزدهمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر، فیلم زیر نور ماه نامزد دریافت پنج سیمرغ بلورین برای بهترین فیلم، بهترین کارگردانی (رضا میرکریمی)، بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (محمود نظرعلیان)، بهترین موسیقی متن (محمدرضا علیقلی) و بهترین چهره پردازی (سعید ملکان) شد و در پایان موفق به کسب دو دیپلم افتخار و یک جایزه ویژه هیئت داوران شد.

جایزه بزرگ بهترین فیلم هفته منتقدان جشنواره فیلم کن، جایزه ویژه هیئت داوران بهترین فیلم جشنواره بین‌المللی فیلم بیروت، جایزه بهترین فیلم بلند جشنواره بین‌المللی فیلم سائو پائولو و جایزه ویژه هیئت داوران و بهترین کارگردانی جشنواره بین‌المللی فیلم توکیو از جمله جوایز بین المللی فیلم زیر نور ماه هستند.

• برنده دیپلم افتخار بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (محمود نظرعلیان)، دوره ۱۹ جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۹
• برنده دیپلم افتخار بهترین فیلمبرداری (حمید خضوعی ابیانه)، دوره ۱۹ جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۹
• جایزه ویژه هیئت داوران (رضا میرکریمی)، دوره ۱۹ جشنواره فیلم فجر در سال ۱۳۷۹
• تندیس حافظ بهترین فیلم، پنجمین جشن حافظ در سال ۱۳۸۰
• تندیس حافظ بهترین فیلمنامه (رضا میرکریمی)، پنجمین جشن حافظ در سال ۱۳۸۰

بیشتر بخوانید

• فیلم انفرادی
• فیلم طلا و مس
• فیلم عزیزم من کوک نیستم
• فیلم نازی آباد نواب نیاوران