فیلم بمانی

فیلم بمانی فیلمی ایرانی است که توسط داریوش مهرجویی در سال ۱۳۸۰ ساخته شده و در بیستمین دوره جشنواره بین‌المللی فیلم فجر اکران شد.

به گزارش خوبو، بمانی شانزدهمین فیلم بلند مهرجویی است که مورد توجه تماشاگران، منتقدین و جشنواره‌های داخلی و بین‌المللی نیز قرار گرفت. این فیلم از سایت معتبر IMDB، نمره متوسط 6.2 را کسب کرده است. 147 نفر به این فیلم نمره داده‎اند.

این فیلم در بیستمین دوره جشنواره فیلم فجر و جشنواره‌هایی دیگری چون دوره پنجاه و نهم جشنواره فیلم کن، دوره چهل و ششم جشنواره فیلم لندن، جشنواره فیلم سائوپائولو، جشنواره فیلم رتردام، جشنواره فیلم دهلی نو، جشنواره فیلم سینما نوو (بلژیک) حضور داشته و از بیستمین دوره‌ جشنواره‌ آخر جایزه‌ بهترین فیلم را دریافت کرده است.

عوامل و بازیگران فیلم بمانی

بمانی فیلمی است که در ژانر درام توسط داریوش مهرجویی ساخته شده است. داریوش مهرجویی از کارگردانان مطرح سینمای ایران و از چهره‌های اصلی موج نو سینمای ایران است. او در رأی‌گیری سال ۱۳۹۸ مجله فیلم به عنوان بهترین کارگردان تاریخ سینمای ایران انتخاب شد و همچنین در نظرسنجی از ۴۳ منتقد برای بهترین کارگردانان پس از انقلاب، در رده دوم قرار گرفت.

بمانی شانزدهمین ساخته کارگردانی است که آثار مطرحی همچون گاو، دایره مینا، اجاره نشین ها، لیلا، لامینور، مهمان مامان، سنتوری و هامون را در کارنامه کاری‌اش دارد.

خلاصه داستان فیلم بمانی

در فیلم بمانی بیننده سرنوشت سه دختر ایلامی هستیم: اول مدینه دختری قالیباف است و چون با سربازی که سفارش دهنده ی فرش به او بوده در شهر دیده می شود توسط برادر و دوست برادرش کشته می شود. آن ها معتقد بودند که مدینه فاسد شده بود.

دومین دختر نسیم است که در رشته پزشکی قبول شده و پدر مخالف تحصیل اوست اما نسیم سرکلاس می رود، و وقتی پدر می فهمد به دانشگاه می رود و با کتک مفصلی او را از سر کلاس به خانه می برد نسیم با این وضع تصمیم به خودسوزی می گیرد ولی با درصد سوختگی بالا زنده می ماند.

سومین دختر بمانی است. پدرش کارگر ساده شهرداری است و چند تن فرزند دارد. صاحبخانه که پیرمردی 65 ساله است تقاضای ازدواج با بمانی را دارد تا از کرایه خانه های عقب افتاده چشم پوشی کند. پدر موافقت می کند و علیرغم میل بمانی ازدواج سرمی‌گیرد.

بمانی در خانه شوهر تنها یک خدمتکار است و به این خاطر به خانه پدر می رود و خودسوزی می کند اما زنده می‌ماند و به خانه شوهر برگردانده می‌شود اما شوهر او را طلاق می دهد. بمانی فرار می‌کند و به قبرستانی می‌رود و با پیشنهاد مرد مرده شور شمع و گلاب می فروشد و آن جا ساکن می‌شود.

نقد و بررسی فیلم بمانی

روزنامه ایران شماره 2357 در نقد این فیلم نوشته است:

فیلم پایان می گیرد. چراغ ها روشن می شوند. تماشاگران ، ساکت ، مبهوت ، پریشان حال و بی حوصله تالار نمایش را ترک می کنند. هر کس سر به سوی خودش دارد. نه خنده ای، نه حرفی، نه بحثی، انگار همه عزا گرفته اند یا از اتفاق ناخوشایندی دلخور هستند. این آشکار ترین تأثیر فیلم “بمانی” بر ذهن و روان تماشاگرانش است. احساسی مرعوب کننده و دل آزار که نمی دانم تا کی دوام خواهد آورد. شاید چند ساعت بعد جای خود را به حس و حال دیگری بدهد و همه نگرانی ها ، تشویش ها و پریشان حالی ها، در هیاهوی روزمرگی از یاد بروند و سرنوشت تلخ و غمبار ” بمانی” و هم نسلانش، زیر سایه سنگین “عادتها” رنگ ببازد و غبار فراموشی بر آن بنشیند. با این همه، ارزش و اعتبار ” بمانی” به عنوان یک دستاورد تأثیر گذار سینمایی پایدار خواهد ماند. چون تصویر تأمل برانگیز واقعیت است و از ستمی حرف می زند که ریشه هایش را باید در شرایط زیستی، آداب اجتماعی، با ورهای اخلاقی و سنت های تاریخی جست . هر چند فیلم در پی ریشه یابی و کشف و اثبات علتها نیست و نمی خواهد، چرایی واقعیت را بکاود بلکه فقط می کوشد، نمایشگر وضع موجود جامعه ای نیمه عشیره ای باشد و حدیث مکرر رنج و ناکامی زن را در پنجره مناسبات بدوی، به زبانی دیگر باز گوید.

بمانی در قیاس با آثار پیشین داریوش مهرجویی، تجربه ای متفاوت به نظر می رسد. شکل و ساختاری گزارش گونه دارد و بیشتر بر قواعد سینمای مستند شانه می ساید، ماجرایش الهام از واقعیت هاست ، عمده نقش آفرینانش چهره های بومی و محلی هستند. لحن و شیوه روایت بر قراردادهای آشنا و کلیشه ای سینمای قصه گو، پشت پا می زند. حوادث در پیچ و خم روندی ضد قصه، هر از گاه، ناگهان مثل خبری تکان دهنده، عواطفمان را به آشوب می کشند و تا خبر بهت آور حادثه ای دیگر، تشویش و دلهره راحتمان نمی گذارد.

با چنین حس و حالی، اضطراب حاکم بر فضای زندگی و تنش های روانی مردم اسیر فقر ، جهل و تعصب در یک جامعه بسته ، به تماشاگر نیز منتقل می شود.

نشانه های این حس تهدید آمیز اجتماعی را در رفتار وحشت آلود دخترانی می بینیم که از خبر سربریده شدن زنی به دست برادران شکاک و متعصب ، سراسیمه هیاهو می کنند و همچون موجوداتی کابوس زده ، گریز گاهی امن می جویند. نگاه ناظر دوربین فیلمبرداری به چهره های هراسان دختران و کاربرد تمهیداتی مانند حرکت روی دست و دوربین، انتخاب زوایایی هم سطح قد و قواره آدمها، ضرباهنگ (ریتم) شتابان، تصاویر و کیفیت نور و رنگ و ترکیب بندی نماها، حال و هوای گزارشی مستند را به وجود می آورد و بدین ترتیب تماشاگر با قرار گرفتن در کانون تنش ها، همدل و همراه جمعیت کنجکاو، برای تماشای سربریده می شتابد و… سرانجام به نقطه اوج حادثه می رسد. جایی که می توان چهره تباه واقعیت را آشکارا دید ؛ سربریده ملیحه صابر، زنی زحمتکش و پاک دامن که در آغاز فیلم او را شناخته ایم و از راز عشقش خبر داریم، حالا روی میز رئیس کلانتری، پایمال شدن آرزویی ساده در پای سنت های جاهلانه است.

هر تهدید مرگ ، مردم را به تکاپو می اندازد. لحن مستند گونه فیلم نیز جلوه چشمگیرتری دارد. واقع نمایی صحنه های مربوط به خود سوزی “نسیم پویان” و “بمانی” دو نمونه دیگر از کوشش موفق داریوش مهرجویی برای درگیر کردن تماشاگران با فضای عصبی جامعه است. نمایش واکنش های هراس آلود اهالی محل، به ویژه زنان و دختران، هنگام رویارویی با چنین حوادث مرگباری، در واقع گوشه ای از آسیب روانی جامعه را هشدار می دهد و بر نکته ای انگشت می گذارد که تکرار و تداوم آن می تواند روحیه اجتماعی را به ویرانی بکشد و زمینه ساز ناهنجاری روانی نسل های آینده باشد.

زنانی که طی ماجراهای فیلم ، قربانی رفتار مستبدانه مردان می شوند هر یک نمودار و قابلیت های سازنده اجتماعی هستند که به رغم شرایط نامساعد زندگی و محدودیت امکانات و محرومیت از حضور در عرصه جامعه، می کوشند موجوداتی متعالی باشند.

ملیحه صابر با نیروی سرانگشتان هنرمندش، زیبایی خلق می کند، فرشهای خوش نقش و نگار می بافد. نسیم پویان، اهل درس ، کتاب و علم و آگاهی است و می خواهد در مقام پزشک، راه خدمت به مردم را پیش بگیرد و بمانی، مسؤولیت رتق و فتق امور خانواده ای تنگدست را بر عهده دارد و او را دایم در حال شست و شوی و رفت و روب می بینیم. به قول مهرجویی: «انگار می خواهد، نیروهای منفی و غبار روح اطرافیانش را پاک کند.» و در عین حال با رنج و تلاش خود برای دیگران محل امن وآسایش بسازد. اما این فضیلت ها از چشم مردان خود کامه و کج اندیش پنهان می ماند و زنان جز ناکامی و حسرت و شکست، چیزی نصیب نمی برند.

عیب کار اینجاست که سازندگان فیلم همه دقت ، ظرافت و نکته سنجی ها را برای شناساندن زیر و بم موقعیت و شخصیت زنان به کار می برند و هرگز مجالی فراهم نمی آورند تا با زوایای پنهان وموجودیت مردان ماجرا نیز آشنا شویم و انگیزه های فردی و اجتماعی رفتار نابهنجار را بشناسیم و راز آن خود کامگی ها و کج اندیشی ها را بدانیم. بنابراین تصویر مردان همه جا، تک بعدی و بی تعمق به چشم می آید و بیشتر خوی پلید و منش حیوانی شان را به رخ می کشد و گاه چنان مبالغه آمیز می نماید که باور کردنش آسان نیست. در سینما، بی اعتنایی به اصل سببیت، حاصلی جز ابهام و ناباوری نخواهد داشت. به هر حال، هر کنش و واکنشی باید علت روشنی داشته باشد و مهرجویی در “بمانی”، خواسته یا ناخواسته از تحلیل و توجیه انگیزه خشم و خشونت مردان طفره می رود و هیچ روزنه ای برای راه یافتن به دغدغه های درونی شان باز نمی گذارد و در نهایت شمایلی که از مردان می بینیم احساسی جز نفرت و بدبینی را بر نمی انگیزد.

از ورای این نگاه بدبین و نفرت پرور، برادران شکاک ملیحه، پدر قلدر نسیم و پدر ابله بمانی را می شناسیم و دست آخر به شخصیت بدخیمی چون خالو(شوهر پیربمانی) بر می خوریم، پیر مردی بدقواره، تریاکی، پول پرست، شکمباره، عقب مانده، هوس ران و… سراپا عیب و ایراد که دختر نازنینی مثل بمانی، ناگزیر باید زیر دست و پایش لهیده شود و سرانجام از فرط رنج و درد و حسرت خود را در آتش اعتراض بسوزاند ! گرچه مصداق واقعی موجوداتی هم سنخ مردان فیلم “بمانی” را در هر جامعه می توان یافت اما آیا پلیدی ها یک سر از سرشت مرد سر بر می زند و زنها همه فرشته اند ؟! آیا سیاه و سفید دیدن آدمها با اصول واقعگرایی مغایرت ندارد؟

نخستین نمای فیلم تصویر طبیعت را در حصار سیم خاردار نشان می دهد اشاره نمادینی که بر اسارت یک اقلیم کنایه می زند و با این تمهید به نظر می رسد، مهرجویی می خواهد، سرنوشت آنان را در شرایط جبرآمیز سرزمینی بدوی و جدا افتاده بکاود و بار دیگر خاطره فیلم “گاو” (1348) را زنده کند ؛ اما هر چه بیشتر پیش می رویم از معنای آن اشاره نمادین دورتر می افتیم و شرح محدودیت ها و محرومیت ها اقلیمی به چند یادآوری مختصر ختم می شود. مثلاً جایی پدر بمانی از دشواریهای زندگی می نالد و می گوید:«زمان جنگ هشت سال زیر بمباران بودیم… چه کسی به داد ما می رسد؟»

جایی دیگر مرده شوی چشم کبود (حبیب رضایی)، خاطره کشته شدن دوستان را توسط جت های ارتش عراق شرح می دهد و… یادآوری نقش ویرانگر جنگ به عنوان حادثه ای جبرآمیز و باز دارنده رشد اجتماعی با همین اشاره های گذرا خاتمه می گیرد.

بالاخره با پرسشی بی پاسخ درباره تقدیر شوم یک نسل به پایان ماجرا می رسیم؛ فصلی در گورستان، جایی که فرجام تقدیر بمانی رقم می خورد. او گریزان از کابوس باورهای تباهی آور هم ولایتی هایش، آسایش خود را در قلمرو مردگان باز می یابد و این جا هم دوباره می شوید و می روبد تا غبار مرگ بر چهره زندگی ننشیند.

فهرست جوایز فیلم بمانی

در بیستمین دوره برگزاری جشنواره بین‌المللی فیلم فجر در سال 1380، فیلم بمانی نامزد دریافت دو سیمرغ بلورین جشنواره برای بهترین کارگردانی (داریوش مهرجویی) و بهترین بازیگر نقش مکمل مرد (حبیب رضایی) شد، که در پایان موفق به کسب جایزه‌ای نشد. بمانی همچنین نامزد جایزه بخش نوعی نگاه جشنواره کن در سال 2002 شد.

• برنده جایزه ویژه جشنواره فیلم بروکسل، بلژیک 2003

بیشتر بخوانید

• فیلم بیست
• فیلم اتوبوس شب
• فیلم همه چیز برای فروش